Displaying: 81-100 of 109 documents

0.187 sec

81. Proceedings of the XXIII World Congress of Philosophy: Volume > 13
Μαριάννα Δώδου Η κίνηση του πάθους στη φιλοσοφία του Kierkegaard
abstract | view |  rights & permissions
Η κίνηση του πάθους, ως ένταση αντίρροπων δυνάμεων που συγκρατούνται σε ενότητα, διατρέχει κεντρικά την κιρκεγκωριανή σκέψη. Αρχέγονο, εντοπισμένο στη ρίζα του Εγώ, το οποίο επιχειρεί να συγκροτηθεί ως σύνθεση (απείρου – περατού, χρονικού – αιώνιου, δυνατότητας – ελευθερίας, ψυχής – σώματος), το πάθος παράγει διαβαθμισμένες ποιότητες -μορφές- του αμφίσημου αισθήματος της αγωνίας, ενώ παράλληλα διέπει τις εκφάνσεις του νοσηρού (παθο-λογικού) status της απελπισίας. Η εγκαθίδρυση του πνεύματος οριοθετεί την περιοχή της αγωνίας πριν από την πτώση (όπου το πάθος της ανθρώπινης ελευθερίας αναμετριέται με το μηδέν, το πεπρωμένο ή το φόβο της ενοχής) και μετά (όταν το βύθισμα στην αμαρτία βιώνεται ως πάθος παράφορης μεταμέλειας ή σιωπηλού ερμητισμού). Στους βαθμούς αυτοσυνείδησης του Εγώ, που εγκαθιδρύεται ως πνεύμα, αντιστοιχούν ποιότητες απελπισίας, οι οποίες καθορίζουν τη βουλητική διάθεση του εαυτού απέναντι στον ίδιο και τον Θεό. Η παραμονή διαρκείας στο υπαρξιακό πάθος, ως απόλυτη παραίτηση, ριζική οδύνη και θεμελιώδης ενοχή, τέμνεται αποφασιστικά -και στιγμιαία- από το πάθος του παράδοξου, η μετάβαση στο οποίο πραγματώνεται με το (ποιοτικό) άλμα στην πίστη. Τα ίχνη του πάθους της πίστης διαγιγνώσκονται κατεξοχήν στη σωματικότητα του βλέμματος του φορέα της, όπου διακυβεύονται η κίνηση της άπειρης παραίτησης και αυτή της επιστροφής στην περατότητα, η συνθήκη της οποίας έχει ριζικά αναβαθμιστεί.
82. Proceedings of the XXIII World Congress of Philosophy: Volume > 2 > Issue: 1
Ευαγγελία Μαραγγιανού Η έννοια της μεταβολής ως υπέρβασης του θανάτου στην αρχαία ελληνική μυθολογία και στην προσωκρατική φιλοσοφία
abstract | view |  rights & permissions
O θάνατος αποτελούσε πάντοτε για τον άνθρωπο ένα φαινόμενο απειλητικό, που προσπαθούσε συνήθως να το αντιμετωπίσει, καταφεύγοντας είτε στη θρησκεία και τον μύθο είτε στη φιλοσοφία. Οι Έλληνες, λαός αισιόδοξος, δεν θέλησαν, εκτός ολίγων περιπτώσεων, να θεωρήσουν τον θάνατο ως το οριστικό τέλος της ζωής. Έβλεπαν το νεκρό σώμα να αφανίζεται, αλλά πίστευαν ότι η ζωή μπορεί να συνεχιστεί έξω και πέρα από αυτό. Κατ’ αρχάς πρέπει να επισημάνουμε ότι τρεις είναι οι βασικές απαντήσεις που έδωσαν οι Έλληνες μυθολόγοι και οι Προσωκρατικοί στο ακόλουθο ερώτημα: «με ποιόν τρόπο είναι δυνατόν η ζωή να εξακολουθεί να υπάρχει μετά τον θάνατο του σώματος;» Η ζωή μπορεί να συνεχιστεί κατ’ αυτούς και μετά το θάνατο, αν δεχθούμε ότι ισχύουν τα φαινόμενα της μεταμόρφωσης, της μετεμψύχωσης και του μετασχηματισμού. A)Η μεταμόρφωση: O άνθρωπος κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις (π.χ., ανείναι ωραίος και ευνοούμενος των θεών) μπορεί να μεταμορφωθεί πεθαίνονταςσε φυτό, πουλί ή αστερισμό, διατηρώντας ένα αμυδρό ίχνος της αρχικής τουπροσωπικότητας, όπως συνέβη με τον Υάκινθο, τον Κυπάρισσο, τη Μυρσίνη,τον Νάρκισσο, την Αλκυόνη, τον Κύκνο, τους Διoσκούρους κ.λπ.B)Η μετεμψύχωση ή μετενσάρκωση: Ο θάνατος αποσυνθέτει το σώμα, αλλ’αυτό δεν σημαίνει και τον αφανισμό του ανθρώπου, γιατί αυτός δεν είναι μόνουλικό ον, εφ’ όσον αποτελείται επίσης από την αθάνατη ψυχή του, η οποίασυνεχίζει να ζει μετά τον θάνατο του σώματος, διατηρώντας την ταυτότητάτης. Αν είναι καθαρή, εισέρχεται στο θεϊκό βασίλειο και απολαμβάνει τηντέλεια μακαριότητα. Αν όμως δεν έχει καθαρθεί πλήρως, μετενσαρκώνεται,ακολουθώντας ένα κύκλο διαδοχικών γεννήσεων και θανάτων μέσα από νέεςμορφές ζωής, μέχρις ότου αποβάλει κάθε ρύπο (πάθη, κακίες κ.λπ.). Αυτόπου αποκαλούμε γέννηση είναι στην πραγματικότητα η αρχή μιας ύπαρξηςδιαφορετικής από την προηγούμενη, ενώ θάνατος είναι το τέλος μιας μορφήςπου θα τη διαδεχθεί μία άλλη (Οβιδίου, Μεταμορφώσεις, XV, 245-261). Τιςαντιλήψεις αυτές υιοθετούν κυρίως οι Ορφικοί (DK B 17, B 20), οι Πυθαγό­ρειοι (Φιλολάου, DK B 14) και ο Εμπεδοκλής (DK B 117).Γ) Ο μετασχηματισμός των στοιχείων που αποτελούν το ανθρώπινο σώμα ή ταποικίλα όντα του φυσικού κόσμου: Η θεωρία αυτή βασίζεται στην πεποίθηση ότι η ύλη από την οποία αποτελείται τόσο ο άνθρωπος όσο και όλα τα άλλα πλάσματα δεν γεννιέται ούτε χάνεται, αλλά μετασχηματίζεται, εφ’ όσον όλα τα πράγματα προέρχονται από την ένωση και το διαχωρισμό προϋπαρχόντων άφθαρτων και αμετάβλητων υλικών (δηλαδή από τα τέσσερα βασικά στοιχεία κατά τον Εμπεδοκλή (DK B 6, b 8, b 17, b 21) ή από απειροελάχιστα υλικά σωματίδια κατά τον Λεύκιππο και τον Δημόκριτο (DK Α 7, Α 10, Α 14, Α 15, Α 67). Αυτά άλλοτε ενώνονται μεταξύ τους και άλλοτε διαχωρίζονται, υπό την επίδραση κινητηρίων δυνάμεων, με αποτέλεσμα να σχηματίζονται νέα σώμα­τα, ενώ τα παλαιά αποσυντίθενται. Στη διαδικασία αυτή υπάγονται, κατά τον Δημόκριτο, και οι ανθρώπινες ψυχές, οι οποίες αποτελούνται από λεπτά, σφαι­ρικά, λεία και κινητικά άτομα που εισέρχονται στο σώμα με την αναπνοή, δια­χέονται σε όλα τα σημεία του, δίδουν τη ζωή και εκτελούν διάφορες λειτουργί­ες, όπως είναι η κίνηση, η αίσθηση και η νόηση, για να το εγκαταλείψουν την ώρα του θανάτου και να διαχυθούν στο σύμπαν, μέχρις ότου σχηματίσουν νέ­ους συνδυασμούς με τη μεταξύ τους συναρμογή (Δημοκρίτου, DK Β 1). Η με­ταμόρφωση, η μετεμψύχωση και ο μετασχηματισμός εμπεριέχονται στην ευρύ­τερη έννοια της μεταβολής, τη σημασία της οποίας επεσήμανε, μεταξύ άλλων, ένας από τους σημαντικότερους Προσωκρατικούς, ο Ηράκλειτος. Ο Εφέσιος φιλόσοφος πίστευε συγκεκριμένα ότι ο κόσμος και όλα όσα εμπεριέχονται σ’ αυτόν μεταβάλλονται αδιάκοπα, ομοιάζοντας μ’ ένα ποταμό, τα νερά του οποίου ευρίσκονται σε κατάσταση διαρκούς ροής (DK Β2, Β49a). Οι συνε­χείς αυτές μεταβολές αποτελούν στην πραγματικότητα μετασχηματισμούς του ἀειζώου πυρός, του βασικότερου στοιχείου όλων των όντων που ταυτίζεται με τον κόσμο, ο οποίος υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει πάντοτε (DK Β 30, Β 90). Στο πλαίσιο των ποικίλων μετασχηματισμών το κάθε στοιχείο μεταπίπτει στο αντίθετό του, με το οποίο αποτελεί αδιάσπαστη ενότητα. Κατά συνέπεια από τη ζωή δημιουργείται ο θάνατος και από τον θάνατο η ζωή, χωρίς ποτέ να σταματά η εναλλαγή αυτή (DK Β 88).
83. Proceedings of the XXIII World Congress of Philosophy: Volume > 2 > Issue: 2
Σοφία Βουδούρη Η φιλοσοφία ως τρόπος ζωής και ο Πλούταρχος περί του Αλεξάνδρου
abstract | view |  rights & permissions
Ένα ιδιαίτερο γνώρισμα της ελληνικής φιλοσοφίας είναι η σύναψη του τρόπου ζωής του φιλοσοφούντος προς τα προβλήματα και τα ζητήματα που αφορούν άμεσα την κοινωνική και πολιτική ζωή των πόλεων εντός των οποίων αυτός ζη. Έτσι στο ερώτημα «Ποιό είναι το έργο της φιλοσοφίας;» η ελληνική φιλοσοφική παράδοση, κυρίως από το Σωκράτη και εξής, δέχεται σε γενικές γραμμές ότι το έργο της φιλοσοφίας είναι στενά συνυφασμένο με τη ζωή εντός της πολιτικής κοινωνίας. Ακόμη στους πρώιμους πλατωνικούς διαλόγους υποστηρίζεται η άποψη ότι ο τρόπος του βίου του φιλοσόφου έχει μεγάλη σημασία για την πολιτική κοινωνία και ότι μεταξύ των λεγομένων και των πραττομένων υπό του φιλοσοφούντος πρέπει να υπάρχει συμφωνία. Μάλιστα ο Σωκράτης προβάλλεται ως ο κατ’εξοχήν φιλόσοφος που έχει βίον σύμφωνον τοῖς λόγοις πρὸς τὰ ἔργα (Λαχ.118c6-c7). Όπως παρατηρούν βαθυστόχαστοι γνώστες και ερευνητές της ελληνικής φιλοσοφίας, όπως είναι ο John M. Cooper και ο P. Hadot, το συγκεκριμένο γνώρισμα της ελληνικής φιλοσοφίας είναι πολύ σημαντικό και προσδίδει σ’ αυτήν σπουδαίο κύρος, μολονότι σήμερα δεν φαίνεται να έχει ευρεία απήχηση. Όμως κατά την αρχαιότητα είχε μεγάλη ισχύ και σε τέτοιο βαθμό μάλιστα ώστε ορισμένοι όχι απλώς να ισχυρίζονται ότι οι φιλόσοφοι πρέπει να ζουν βίο σύμφωνο προς τις θεμελιώδεις πίστεις και δοξασίες τους (Σωκράτης, Διογένης, Επίκουρος, Αντισθένης, κ.ά.) αλλά και ότι πρέπει να θεωρούνται ως φιλόσοφοι ακόμη και εκείνοι που δεν διατύπωσαν κάποια θεωρία (ή δεν έγραψαν κάποιο έργο), αλλά έζησαν και έπραξαν έργα τέτοια που καθιστούν αυτούς φιλοσόφους. Την άποψη αυτή υποστηρίζει ο εκ Χαιρωνείας φιλόσοφος Πλούταρχος, ο οποίος δέχεται ότι ο Αλέξανδρος Φιλίππου ο Μακεδών (δηλαδή o Μέγας Αλέξανδρος) είναι όντως φιλόσοφος.
84. Proceedings of the XXIII World Congress of Philosophy: Volume > 2 > Issue: 2
Ιωάννης Σ. Χριστοδούλου Ύφος και φιλοσοφία στην αρχαία Ελλάδα, μια σύγχρονη προσέγγιση
abstract | view |  rights & permissions
Οι Επτά Σοφοί, σύμφωνα με τον Σωκράτη του πλατωνικού Πρωταγόρα, θεωρούνται ως οι «παλαιοί» της φιλοσοφίας και η φιλοσοφία τους είναι «βραχυλογία λακωνική». Τί σημαίνει ένας τέτοιος ορισμός; Είναι η φιλοσοφία των προγόνων της φιλοσοφίας παρωχημένη; Στο άρθρο μου τονίζω δύο σημεία: το πρώτο είναι η αφοριστική τάση, η οποία είναι εγγενής στη φιλοσοφική σκέψη, παρόλο που υπάρχουν διάφορες μορφές φιλοσοφικής γραφής. Για παράδειγμα, στους πλατωνικούς διαλόγους βρίσκουμε διατυπωμένες αρχές με τη μορφή αφορισμών. Το δεύτερο που επισημαίνω είναι πως η σύγχρονη φιλοσοφική έρευνα επιβεβαιώνει την αξία των φιλοσοφικών θέσεων που έχουν αφοριστικό στυλ. Αυτές οι θέσεις είναι κυρίως ο ιντερναλιστικός υποκειμενισμός και ο ενορατισμός. Επίσης οι σύγχρονοι φιλόσοφοι καταφάσκουν παραγωγικά την πολυμορφία της φιλοσοφικής μεθοδολογίας. Συμπεραίνω, λοιπόν, ότι αυτό που ο Πλάτων χαρακτηρίζει ως τρόπο του φιλοσοφείν των «παλαιών της φιλοσοφίας» παραμένει μια διαχρονική μέθοδος του φιλοσοφείν.
85. Proceedings of the XXIII World Congress of Philosophy: Volume > 2 > Issue: 2
John Glucker Δυσκολίες καὶ ἀπορίες στὸν πλατωνικὸν Ἴωνα
abstract | view |  rights & permissions
Στὴν ἀνακοίνωσή μου θ᾿ἀσχοληθῶ μέ μερικὲς ἀσυνέπειες, ἀπορίες καὶ ἄλλες δυσκολίες που ἔχω ἀντιμετωπίσει διαβάζοντας τὸν πλα-τωνικὸ διάλογο Ἴων ὡς διάλογο, δηλ. ὡς μιὰ συζήτηση, φιλοσοφικὴ βεβαίως, ἀλλὰ ἀκόμα συζήτηση μεταξὺ δύο προσώπων. Αὐτὸ πού πα-ρατηρεῖ κανεὶς διαβάζοντας τὸν διάλογο προσεκτικὰ εἶναι ὅτι ὁ Σωκράτης πολὺ συχνὰ ἐκμεταλλεύεται τὴν φιλοσοφικὴ ἀφέλεια τοῦ συνομιλητῆ του, ἀλλάζοντας μέσα στὸ διάλογο τὴ σημασία κεντρικῶν λέξεων, ἀποδίδοντας στὸν Ἴωνα πράγματα καὶ ἰδέες πού ὁ Ἴων ποτὲ δὲν ἐξέφρασε, καί κατηγο-ρώντας αὐτὸν γιὰ κάτι πού δέν ἔκανε αὐτὸς, ἀλλὰ μᾶλλον τὸ ἔκανε ὁ ἴδιος ὁ Σωκράτης. Δὲν προσφέρω καμμία “μαγικὴ θεραπεία”·φτάνει νὰ δείξω, πολὺ συχνὰ γιὰ πρώτη φορὰ, τὴν ὕπαρξη τέτοιων δυσκολιῶν.
86. Proceedings of the XXIII World Congress of Philosophy: Volume > 2 > Issue: 2
Αναστασία Δημητρακοπούλου Η δομή της ανθρώπινης ψυχής και η μορφή του πολιτεύματος κατά τον Πλάτωνα
abstract | view |  rights & permissions
Κατά τον Πλάτωνα η πορεία της πόλης εξαρτάται από την ηθική και την πνευματική στάθμη των πολιτών της. Όταν οι πολίτες είναι χείριστοι, αντιστοίχως και η πόλη, όπως και το πολίτευμα, θα νοσούν από την ίδια ασθένεια. Ως εκ τούτου, η άριστη πόλη κάποια στιγμή εξαιτίας των ηθών των πολιτών της θα εκπέσει σ’ έναν κατώτερο τύπο πολιτεύματος· η πορεία της αυτή θα συνεχισθεί, δηλαδή η έκπτωση στους κατώτερους τύπους. Ο Πλάτων αποδέχεται την κυκλική διαδοχή στα πολιτεύματα, πράγμα το οποίο δεν δέχεται ο Αριστοτέλης, ο οποίος επικρίνει τις θέσεις του δασκάλου του. Η διαφορά τους βρίσκεται στις διαφορετικές αρχές επί των οποίων θεμελιώνουν τις προτάσεις τους για το ζήτημα της μεταβολής των πολιτευμάτων. Ο Πλάτων δεν κάνει ιστορική ή κοινωνιολογική θεώρηση του θέματος, όπως ο Αριστοτέλης, αλλά θέτει το ζήτημα σε φιλοσοφικά θεμέλια. Η ερμηνεία που δίδει επηρεάζεται από τις απόψεις του περί ψυχής.
87. Proceedings of the XXIII World Congress of Philosophy: Volume > 2 > Issue: 2
Νικόλαος Μαστοράκος Ο Φουκώ για την «επιμέλεια εαυτού» στην ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα
abstract | view |  rights & permissions
Ο Μισέλ Φουκώ, συζητώντας το θέμα της «επιμέλειας εαυτού» στον τρίτο τόμο της Ιστορίας της σεξουαλικότητας, στρέφεται σε μιαν ανάλυση της σχέσης μεταξύ της ηδονής και των ηθικών ζητημάτων, όπως εμφανίζεται μέσα στον χώρο του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού. Αυτή ορίζεται από τρία αλληλένδετα ζητήματα: από το συσχετισμό της απόλαυσης και της αισθητικής της ύπαρξης, από τη μετάβαση από την πολιτική τέχνη του βίου στην προσωπική τέχνη του εαυτού, και τέλος από τη συγκρότηση του υποκειμένου. Ο Φουκώ διαπιστώνει ότι κάθε ηθική πράξη προϋποθέτει μιαν ορισμένη «πρακτική του εαυτού μας», η άσκηση της οποίας απέβλεπε στο «γνώθι σαυτόν» και προσέφερε στο άτομο τη δυνατότητα της υπέρβασης του εαυτού του και του ελέγχου των παθών και των επιθυμιών του. Όμως αυτή ήταν κυρίως μια μορφή άσκησης της ελευθερίας κατά το δέον. Η ηθική, η οποία απέρρεε από αυτήν την πρακτική, επέτρεπε την συγκρότηση του υποκειμένου και είχε παραδειγματική αξία, η οποία διαχεόταν στα πεδία της κοινωνίας και της πολιτικής. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η επιμέλεια του εαυτού καθίστατο και μέριμνα για τους άλλους.
88. Proceedings of the XXIII World Congress of Philosophy: Volume > 2 > Issue: 2
Κερασένια Παπαλεξίου Θεαίτητος: Τα κριτήρια της γνώσης
abstract | view |  rights & permissions
Ο Θεαίτητος του Πλάτωνος θεωρείται ένα από τα θεμελιώδη κείμενα γνωσιολογίας στην ιστορία της φιλοσοφίας. Πρόκειται για ένα λογικό, διαλεκτικό και κριτικό διάλογο με δραματικό ύφος. Ο Πλάτων στον Θεαίτητο αναζητεί τον ορισμό της γνώσης, διαμορφώνοντας παράλληλα και το πλαίσιο των κριτηρίων αναζήτησής της μέσα από τη διεξοδική συζήτηση τριών ορισμών της. Τα κριτήρια αυτά είναι: α. η ενότητα των αντικειμένων της γνώσης, β. ο ελέγξιμος χαρακτήρας της, γ. η καθαρότητα της έννοιας, δ. ο λογικός χαρακτήρας της γνώσης, και ε. ο εξελικτικός και δυναμικός χαρακτήρας της.
89. Proceedings of the XXIII World Congress of Philosophy: Volume > 2 > Issue: 2
Χάρης Ταμπάκης Η αίσθηση του χρόνου κατά τον Αριστοτέλη
abstract | view |  rights & permissions
Ο Αριστοτέλης αναφέρεται περιστασιακά σε μια ιδιαίτερη ικανότητα με το όνομα «αίσθηση του χρόνου», την οποία εισηγείται μεν ως θεμελιώδη προϋπόθεση για τη μνήμη, πουθενά ωστόσο δε διευκρινίζει με σαφήνεια τη φύση της. Παλαιότερες ερμηνείες συνδέουν την «αίσθηση του χρόνου» με την «κοινή αίσθηση» ή με τη «φαντασία», επιλογές οι οποίες χρήζουν επανεξέτασης. Προτείνεται μια διαφορετική προσέγγιση του ζητή ματος, η οποία εκκινεί από τις ισομορφικές αντιστοιχίες που ισχύουν ανάμεσα στο μέγεθος, την κίνηση και τον χρόνο, προκειμένου να εγγράψει την «αίσθηση του χρόνου» κατά βάση στο παρόν, θεωρώντας την ως αίσθηση της θεμελιώδους χρονικής δομής του τώρα, με την οποία οριοθετούνται το παρωχημένο και το επιγενόμενο μέρος της κίνησης, χωρίζεται δηλαδή το παρελθόν από το μέλλον. Η λειτουργία αυτή ανατίθεται στο δομικό μέρος της ψυχής που αποτελεί το κέντρο της αισθητικότητας («α΄ αισθητικό») και θα πρέπει να διακριθεί από τη «γνώση του χρόνου», η οποία προϋποθέτει σύνθετες γνωστικές διαδικασίες.
90. Proceedings of the XXIII World Congress of Philosophy: Volume > 2 > Issue: 2
Σπύρος Τουλιάτος Η λειτουργία της κατηγορίας και της ουσίας κατά τον Αριστοτέλη
abstract | view |  rights & permissions
Ο Αριστοτέλης θέτει το πρόβλημα της κατηγορίας ως μια λειτουργική σχέση προς το λόγο και επεξεργάζεται μία συλλογιστική, η οποία επικεντρώνεται στα εξής ερωτήματα: 1.Ποιά είναι η σχέση του όντος με τη νόηση και της λέξης με τα πράγματα;2.Πώς οι λέξεις διαμορφώνουν υπαρκτικές, οντολογικές και γνωσιολογικέςδιατάξεις ώστε να συγκροτούν κατηγορίες στην κατεύθυνση της εξήγησης καιτης ερμηνείας;3.Πώς λειτουργούν οι κατηγορίες με κέντρο την «oυσία», η οποία καθορίζειόλες τις άλλες; Στο έργο του Κατηγορίαι προσεγγίζει τα κατηγορήματα τηςέννοιας ουσία σε σχέση με το υποκείμενο και τη γνωστική λειτουργία τουυποκειμένου. Διερωτάται αν η ουσία λέγεται «για ένα υποκείμενο» ή είναι«μέσα στο υποκείμενο», όπως για παράδειγμα ένας συγκεκριμένος άνθρωποςή ένας συγκεκριμένος ίππος. Αναγνωρίζει και κατατάσσει τις ουσίες σε πρώτεςκαι δεύτερες και θεωρεί ότι οι πρώτες ουσίες προσεγγίζουν περισσότερο τηνατομικότητα ή τα ατομικά πράγματα που είναι μέσα σε ένα υποκείμενο, αλλάδεν λέγονται για αυτό. Ο Αριστοτέλης σ’ αυτό το έργο θεμελιώνει μια σχέσηυπαγωγής των δεύτερων ουσιών στις πρώτες και μια σχέση πραγμάτων καιόχι εννοιών. Στο έργο του Τά μετά τά Φυσικά (βιβλίο Ζ) η ουσία ως έννοιααντιμετωπίζεται πέρα από τον προσδιορισμό των κατηγορημάτων της, πιοπολύ εννοιολογικά και σημασιολογικά σε σχέση με τις άλλες κατηγορίες.Συζητείται αν «το εἶδος» προηγείται της ύλης και σε ποιό βαθμό είναι χωριστήη ουσία από την ποιότητα και την ποσότητα.
91. Proceedings of the XXIII World Congress of Philosophy: Volume > 2 > Issue: 3
Θεόδωρος Λ. Τσώλης H στωική αρετολογία: Φύση και κατηγοριοποίηση των αρετών κατά την αρχαία στοά
abstract | view |  rights & permissions
Η στωική θεωρία περί των αρετών αποτέλεσε την πιο ολοκληρωμένη και συστηματική προσπάθεια συγκρότησης ενός ερμηνευτικού προτύπου για όλες τις λειτουργίες και τις ιδιότητες που σχετίζονταν με την ψυχολογία του ανθρώπου κατά την εμπλοκή του στις καταστάσεις του κοινωνικοπολιτικού βίου. Στη στωική διανόηση η σωστή ερμηνεία των συγκεκριμένων λειτουργιών και ιδιοτήτων συνδέεται με μία εκτεταμένη προσπάθεια παιδαγωγικής παρέμβασης στα διάφορα στάδια της ψυχολογικής και της νοητικής ωρίμασης του ανθρώπου. Η παιδαγωγική αυτή προσπάθεια είχε ως κύριο στόχο αφενός τη θέσπιση κριτηρίων για τον τρόπο αξιολόγησης των καταστάσεων του βίου και της έλλογης δράσης και αφετέρου την επίτευξη της ατομικής και της κοινωνικής ευδαιμονίας. Στο παρόν άρθρο θα επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε τα κυριότερα σημεία της στωικής θεωρίας περί των αρετών αναφορικώς προς: α) τη φύση και τη λειτουργία των αρετών ως γνώσεων και έξεων που δύνανται σταδιακά να εξελιχθούν σε επιστήμες και διαθέσεις της ψυχής του ανθρώπου, και β) την κατηγοριοποίηση των αρετών κατά την ορθόδοξη παράδοση της αρχαίας στοάς καθώς και το ειδικό περιεχόμενο και τη λειτουργία των αρετών που υπάγονται σε διάφορες γενικές κατηγορίες.
92. Proceedings of the XXIII World Congress of Philosophy: Volume > 2 > Issue: 3
Χρυσάνθη Π. Κεχρολόγου Επικούρεια θεολογία: προς μια ανθρωπολογική αυτονομία
abstract | view |  rights & permissions
Η επικούρεια θεολογία υποστηρίζει ότι, όταν ο άνθρωπος απελευθερωθεί από τις ανησυχίες και τους φόβους του προς τους θεούς («ἄφοβον ὁ θεός») θα μπορέσει να οδηγηθεί στην ηδονή και στην αταραξία που είναι το υπέρτατο αγαθό. Ο Eπίκουρος, ενώ παραδέχεται την ύπαρξη των θεών, δεν τους φοβάται. Αντίθετα τους σέβεται και τους τοποθετεί στα μετακόσμια. Κατά το φιλόσοφο οι θεοί είναι «μακάριοι, αθάνατοι και ανθρωπόμορφοι». Δεν συμμετέχουν στα συμβεβηκότα του κόσμου, οι δε εικόνες τους προέρχονται από συνεχόμενες απορροές και η συνήθης γνώση τους προέρχεται από πρωταρχικές προλήψεις. Ο «αθάνατος μάκαρ θεός» είναι ένας αντικειμενικοποιημένος επικούρειος σοφός. Η διαδικασία ακολουθεί την εξής πορεία: δεν προσπαθεί ο θεός να γίνει άνθρωπος, αλλά ο άνθρωπος να γίνει θεός («ὁμοίωσις θεῷ»). Ο Επίκουρος στην ουσία εναντιώνεται προς τους υπάρχοντες θεούς, οι οποίοι με την αυθαίρετη παρέμβασή τους υποβαθμίζουν την ανθρώπινη ζωή και την οδηγούν στην αμάθεια και στην υποτέλεια, ενώ στην πραγματικότητα ο άνθρωπος είναι το ενεργό υποκείμενο που καταλύει τον προσωπικό φόβο. Έτσι o φιλόσοφος αντιτάσσει στο υπερβατικό στοιχείο του σύμπαντος και της θρησκείας τις ανθρωπολογικές σταθερές της αυτονομίας. Εν τέλει η θεολογία του Επικούρου καθίσταται οιονεί πόλος έλξης και αναζήτησης νοήματος, ενώ αποτελεί παράλληλα «αίρεσιν βίου».
93. Proceedings of the XXIII World Congress of Philosophy: Volume > 2 > Issue: 3
Γεώργιος Σκουλάς Ανάλυση της επικούρειας φιλοσοφίας: Ποιό είναι το δίδαγμα και η αναγκαιότητά της σήμερα;
abstract | view |  rights & permissions
Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι να εστιάσει στις κύριες διαστάσεις της επικούρειας φιλοσοφίας, ώστε να μπορεί να διαγνώσει, εάν παρέχει κάποιο δίδαγμα για τη σύγχρονη κοινωνία ή όχι. Αφού μια τέτοια φιλοσοφία στην εποχή του αρχαίου φιλόσοφου δείχνει ότι δεν ήταν μονάχα μια επιστήμη, αλλά κι ένας τρόπος ζωής, θεωρείται άκρως αναγκαίο να διερευνηθεί ο τρόπος εκείνος ζωής ή η επιστήμη εκείνη κι αν πέρασε σε άλλες γενιές ή χώρες. Είχε ως τρόπος ζωής συνέχεια ή διαχρονικότητα ή όχι και τί μπόρεσε ή μπορεί να μας διδάξει σήμερα; Ως εκ τούτου δίδεται έμφαση στις θεματικές που απασχόλησαν την επικούρεια σκέψη, όπως στις επιθυμίες, στις αρετές και στον σοφό. Ο Έλληνας φιλόσοφος έδιδε μεγάλη σημασία στον σοφό, πράγμα που σημαίνει ότι διά του σώφρονος και του ενάρετου σοφού μπορεί να επιτευχθεί ο σκοπός της δικής του φιλοσοφίας καλύτερα. Έτσι, όταν γνωρίζουμε τα πλεονεκτήματα ή τις αρετές του σοφού, μας παρέχεται πολύτιμη γνώση και ικανότητα κατάλληλης ανταπόκρισης, εδραιώνοντας σταθερότητα σε εποχές που χαρακτηρίζονται από ρευστότητα και ανασφάλεια όπως ο αβέβαιος κόσμος του σήμερα. Η ρευστότητα αυτή διακρίνεται αρκετά έντονα στις μέρες μας μιας και βιώνουμε καθημερινά λεπτές και εύθραυστες διεθνείς ισορροπίες όπου η διδασκαλία για τις αρετές κυρίως του σοφού κρίνεται άκρως αναγκαία.
94. Proceedings of the XXIII World Congress of Philosophy: Volume > 2 > Issue: 4
Χριστίνα Πλακούτση Το Γράμμα προς Μαρκέλλαν του Πορφυρίουκαι οι αριστοτελικές επιρροές του
abstract | view |  rights & permissions
Το Γράμμα προς Μαρκέλλαν του Πορφύριου είναι ένας προτρεπτικός λόγος για τη φιλοσοφία. Με την επιστολή αυτή παροτρύνεται η σύζυγός του Μαρκέλλα να συνεχίσει να διάγει φιλοσοφικό βίο και να ακολουθεί πιστά τις αρετές του βίου αυτού. Η συγκεκριμένη επιστολή θυμίζει έντονα το Βιβλίο Κ των Ηθικών Νiκομαχείων, όπου ο Αριστοτέλης αναφέρεται στον θεωρητικό βίο. Στην ανακοίνωσή μας θα προσπαθήσουμε να βρούμε τα κοινά στοιχεία ανάμεσα στα δυο έργα. Και οι δυο φιλόσοφοι θεωρούν το θεωρητικό βίο και την άσκηση της νοητικής δραστηριότητας κοπιαστικό έργο που απαιτεί αφοσίωση και σκληρές δοκιμασίες. Όμως μέσα από το βίο αυτό ο άνθρωπος-φιλόσοφος μπορεί να ξεπεράσει την ανθρώπινη υπόστασή του και να ανέλθει σε ένα ανώτερο επίπεδο. Η φιλοσοφία είναι τόσο για τον Αριστοτέλη όσο και για τον Πορφύριο ο μόνος δρόμος προς το θείο. Βεβαίως όλοι οι άνθρωποι δεν μπορούν να διάγουν αυτόν τον βίο, γι’ αυτό και οι δυο φιλόσοφοι διαχωρίζουν τρία είδη βίων ή νόμων και στην κορυφή βάζουν το νόμο του θεού ή το θεωρητικό βίο. Βασική ιδιότητα και για τους δυο είναι η αυτάρκεια που επιτρέπει στον φιλόσοφο να είναι ανεξάρτητος από τους άλλους ανθρώπους. Βασιζόμενοι στα παραπάνω φαίνεται πως ο Πορφύριος είχε δεχτεί και αριστοτελικές επιρροές.
95. Proceedings of the XXIII World Congress of Philosophy: Volume > 20
Γεράσιμος Ρεντίφης Ο Ιπποκράτης και η ιατρική ευθύνη
abstract | view |  rights & permissions
Στις μέρες μας, που τα ηθικά ιατρικά διλήμματα, εξαιτίας της αλματώδους εξέλιξης της επιστήμης και της τεχνολογίας, έχουν πολλαπλασιασθεί και οξυνθεί, η ιατρική ως επιστήμη της ζωής και ως ανθρωπιστικό λειτούργημα καλείται να θωρακιστεί με μια ανθρωπιστική ηθική, προκειμένου τα ερωτήματα περί της ζωής και θανάτου, των σχέσεων ιατρού και ασθενούς καθώς και σεβασμού της αυτονομίας του ασθενούς να εξεταστούν σε βάθος , δηλαδή ηθικά και φιλοσοφικά. Στο πλαίσιο αυτό το ιπποκρατικό ιατρικό και θεραπευτικό πρότυπο αποτελεί το φάρο της ιατρικής ηθικής, αφού προβάλλει την ανθρωπιστική παιδεία ως εσωτερική καλλιέργεια ώστε ο άνθρωπος, και ο ιατρός ιδιαίτερα, να είναι ικανός και να έχει κατανόηση στις επιδιώξεις του ανθρώπου και στην αντιμετώπιση της δυστυχίας του, να έχει εκτίμηση του καλού, του ωραίου και του δίκαιου, και εν γένει να έχει συγκροτήσει με μαλότητα τον εσωτερικό του κόσμο και να επιθυμεί την κατά το δυνατόν τελειοποίηση της ζωής του και της κοινωνίας.
96. Proceedings of the XXIII World Congress of Philosophy: Volume > 21
Ελένη Προκοπίου Το πρόσωπο ως υποκείμενο δικαίου στο Θωμά Ακυινάτη και η παράδοση του κοινού αγαθού
abstract | view |  rights & permissions
Η χριστιανική ανθρωπολογία του Θωμά Ακινάτη, προϊόν της συμφιλίωσης θεολογίας και φιλοσοφίας, πίστης και λόγου, συνίσταται σε μία νέα θεώρηση του κόσμου και του ανθρώπου. Ο άνθρωπος, εκτός από ανθρώπινο όν το οποίο ανήκει στην ανθρώπινη φύση, δηλαδή την ανθρωπότητα, είναι και ατομική ύπαρξη, πρόσωπο εντός μίας βιωμένης ιστορίας. Η θεολογική επεξεργασία του προσώπου στη θωμιστική σκέψη συνοδεύεται από την αναγνώριση της «φύσης» των πραγμάτων και την οντολογική αναβάθμιση του αισθητού κόσμου, με συνέπεια την αναγνώριση της επί μέρους αυτόνομης ύπαρξης του ανθρώπου ως φυσικού ατόμου και τη σύλληψη της μεταφυσικής (φιλοσοφικής) έννοιας του προσώπου -- θέση αναμφισβήτητα κοσμοϊστορικής σημασίας για τη νεώτερη σκέψη. Στην ηθική διδασκαλία όμως του Ακινάτη εκδηλώνεται ο πρακτικός και κοινωνικός χαρακτήρας του προσώπου, κατ΄εξοχήν δε στο πεδίο των έννομων σχέσεων. Ο άνθρωπος ως φυσικό πρόσωπο είναι υποκείμενο «σχέσεων δικαιοσύνης» που κατ’ εξοχήν αφορούν την κοινωνική ζωή, εντός της οποίας το πρόσωπο είναι προϊόν μίας φυσικής νομιμότητας και ορίζεται από την σχεσιακότητά του. Το πρόσωπο εδώ έχει δύο όψεις: αυτήν που αφορά τη «γενική» δικαιοσύνη, δηλαδή τη δικαιοσύνη ως κοινωνική ηθική σύμφωνη με την κοινωνική ύπαρξη του προσώπου, και αυτήν που αφορά την «επί μέρους δικαιοσύνη», δηλαδή τη δικαιοσύνη που έχει ως αντικείμενό της το «δίκαιον», τη δικαιοσύνη ως δικαιική κατάσταση πραγμάτων και σχέσεων. Η δεύτερη αφορά τον άνθρωπο ως υποκείμενο έννομων σχέσεων που σχετίζονται με τα πράγματα, μέσω των οποίων συγκροτείται η νομική ύπαρξη του ανθρωπίνου όντος ως προσώπου, δηλαδή αποκτά τις έννομες ιδιότητες και τους «ρόλους» του. Αυτό είναι το πεδίο του δικαίου, εντός του οποίου τα πρόσωπα σχετίζονται απευθείας με τα αγαθά και μέσω αυτών μεταξύ τους. Ο υπερφυσικός προορισμός του προσώπου ως ανθρώπινου όντος συμπληρώνεται λοιπόν από τον πρακτικό, τον κοινωνικό χαρακτήρα του προσώπου, όπως εκδηλώνεται στο πεδίο των έννομων σχέσεων και του δικαίου. Στην αντίληψη αυτή η έννοια του προσώπου με το πνευματικό της καθώς και με το κοινωνικό-δικαιικό της περιεχόμενο καθίσταται προπομπός της νεωτερικής εποχής και προάγγελος των ανθρώπινων δικαιωμάτων, παραμένει όμως ενταγμένη στην παράδοση του κοινού αγαθού της αρχαιότητας και της μεσαιωνικής εποχής. Η μετριοπαθής «προσωποκρατία» του Ακινάτη μπορούμε να πούμε ότι εξασφαλίζει την ισορροπία ανάμεσα στην αρχαία απρόσωπη μεταφυσική και στον ατομικισμό της νεώτερης εποχής.
97. Proceedings of the XXIII World Congress of Philosophy: Volume > 21
Αλεξάνδρα Τσιμπούρη Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι στην Πλατωνική θεολογία του Marsilio Ficino
abstract | view |  rights & permissions
Η Πλατωνική θεολογία αποτελεί το κυριότερο φιλοσοφικό αριστούργημα του Marsilio Ficino, στο οποίο γίνεται αναφορά και στους προσωκρατικούς φιλοσόφους. Πρόκειται για έναν τρόπο που χρησιμοποιεί ο Φιτσίνο αφενός για να δώσει εγκυρότητα στα λόγια του, χρησιμοποιώντας το κύρος που διέθεταν οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι, και αφετέρου για να αποδείξει ότι η αναφορά στους Προσωκρατικούς σήμαινε την καλή γνώση του αντικειμένου με το οποίο ασχολήθηκε. Μέσα από τη διεξαγωγή της ερευνητικής εργασίας διαπιστώνονται αρκετά σφάλματα, λάθη και παρανοήσεις, στα οποία υπέπεσε ο Φιτσίνο, αναφερόμενος στις θεωρίες (ρήσεις) των Προσωκρατικών.
98. Proceedings of the XXIII World Congress of Philosophy: Volume > 22
Θεόδωρος Γεωργίου Αρχαία οντολογία και σύγχρονη φιλοσοφία
abstract | view |  rights & permissions
Ο όρος «παράδειγμα» (Kuhn) χρησιμοποιείται εδώ και χρόνια με αξιώσεις επιστημολογικής εγκυρότητας και στις μεταφιλοσοφικές έρευνες, δηλαδή στις θεωρητικές και στις φιλοσοφικές εργασίες, των οποίων το αντικείμενο είναι η ιστορική εξέλιξη και η ανάπτυξη του φιλοσοφικώς σκέπτεσθαι. Η αρχαία οντολογία και η σύγχρονη φιλοσοφία συγκροτούνται, ως δύο διαφορετικά «παραδείγματα» του φιλοσοφικώς σκέπτεσθαι, τόσο στο επίπεδο του περιεχομένου (της προβληματικής, των ιδεών και των επιχειρημάτων) όσο και στο επιστημολογικό επίπεδο της έκθεσης των ιδεών. Η αρχαία οντολογία, ως μεταφυσική έρευνα, η οποία καλείται να απαντήσει στο ερώτημα «από τί αποτελείται ο κόσμος» (η πραγματικότητα) και «ποιές είναι οι πρώτες αρχές συγκροτήσεώς του», θεμελιώνεται στην αρχή της ταυτότητας και αυτοπροσδιορίζεται ως φωνοκεντρική. Η σύγχρονη φιλοσοφία, ως μεταφιλοσοφική έρευνα, η οποία αναζητεί τη θεμελίωση της φιλοσοφικής ορθολογικότητας στην ανοικτή σχέση ανάμεσα στο πράγμα και στη γλώσσα, αυτοπροσδιορίζεται ως γραμματολογική σκέψη, πράγμα που σημαίνει ότι η γραφή (Derrida) καθίσταται η πρώτη αρχή του ίδιου του φιλοσοφείν. Κατά τον Hegel «φιλοσοφία είναι η εποχή της συνειλημμένη σε έννοια». Σε σύγχρονη ερμηνευτική διατύπωση ο εγελιανός ορισμός της φιλοσοφίας σημαίνει ότι η έννοια, ως συνείδηση του πράγματος, και η πραγματικότητα ταυτίζονται. Με μεταφιλοσοφικό κριτήριο τον εγελιανό ορισμό της φιλοσοφίας τόσο η αρχαία οντολογία, ως μεταφυσική έρευνα, όσο και η σύγχρονη φιλοσοφία, ως γραμματολογική σκέψη, συγκροτούν δύο διαφορετικούς τύπους φιλοσοφικής ορθολογικότητας (τα «παραδείγματα» του φιλοσοφείν). Ανάμεσα στα δύο αυτά «παραδείγματα» του φιλοσοφείν αναπτύσσεται μία διαλεκτική σχέση, η οποία συνεπάγεται δύο πράγματα: πρώτον ότι η ιστορική έρευνα της φιλοσοφικής παραδόσεως αντικαθίσταται από το μεταφιλοσοφικό αναστοχασμό, σύμφωνα με τον οποίο η περιεχομενική ένταξη της αρχαίας οντολογίας στην προβληματική της σύγχρονης φιλοσοφίας είναι η νέα συνθήκη του φιλοσοφείν και δεύτερον ότι η γραμματολογική ανακατασκευή του φιλοσοφικώς σκέπτεσθαι επαναπροσδιορίζει τη σχέση ανάμεσα στο πράγμα και στη γλώσσα με άξονα τη φιλοσοφική ορθολογικότητα, η οποία λειτουργεί ως πραγματολογική συνθήκη για την εμφάνιση νέων φιλοσοφικών αντικειμένων, όπως π.χ. είναι η επικοινωνία και η γλώσσα.
99. Proceedings of the XXIII World Congress of Philosophy: Volume > 24
Δέσποινα Παπαγγελή-Βουλιουρή Η ανθρώπινη ύπαρξη στα φιλοσοφικά δοκίμια του Χρήστου Μαλεβίτση
abstract | view |  rights & permissions
Το εκτενές και πολυδιάστατο έργο του σύγχρονου διανοητή Χρήστου Μαλεβίτση (1927-1997) διέπεται από το έσχατο νόημα της ανθρώ-πινης παρουσίας στον κόσμο. Με γλώσσα λυρική και ποιητική, με εικόνες και μυθικούς συμβολισμούς που υπερβαίνουν τους περιορισμούς του λόγου, με την προσέγγιση της σκέψης κορυφαίων συνειδήσεων της ιστορίας, ο στο-χαστής επιδιώκει στα φιλοσοφικά του δοκίμια να απαντήσει στο πρωταρχικό ερώτημα «πώς να ζήσω αυθεντικά την ύπαρξή μου και να φανώ αντάξιος της έκτακτης και μοναδικής παρουσίας μου στον κόσμο». Η ανθρώπινη ύπαρξη κατα τον Μαλεβίτση κινείται ανάμεσα σε δύο εννοιολογικούς πόλους: της εγκοσμιότητας, που συνδέεται με τη λήθη, την έκπτωση και την αλλοτρίωση, και της αρχέγονης μεταφυσικής πηγής που οδηγεί στην ανάταση, τη σωτη-ριακή αναγέννηση, την αλήθεια και τον φωτισμό. Ο άνθρωπος έρχεται στον κόσμο κομίζοντας μνήμη παραδείσου, ενώ το πέρασμα στην πραγματικότητα βιώνεται ως τραγική καταστροφή και συντριβή στα όριά του. Κατά την ανα-ζήτηση της αλήθειας και με προσδοκία την υπέρβαση της φθοράς, ο Χρήστος Μαλεβίτσης, αντιτάσσει στον πόνο της εφήμερης και πεπερασμένης ζωής την εφημερία του πνεύματος και τη δυνατότητα της ψυχής να κραταιώσει το δε-σμό της με το αιώνιο.
100. Proceedings of the XXIII World Congress of Philosophy: Volume > 24
Eυστρατία Αμπατζή Ε. Μουτσοπούλου Φιλοσοφία της καιρικότητος: Μία πρόταση περί του τρόπου και της μορφής της σύγχρονης ζωής
abstract | view |  rights & permissions
Η ανακοίνωσή μας αφορά στην έννοια της “καιρικότητας”, όπως αυτή αναπτύσσεται στο βιβλίο του καθηγητή της φιλοσοφίας κ. Ε. Μουτσοπούλου, Φιλοσοφία της καιρικότητος. Θεωρούμε ότι η συγκεκριμέ-νη φιλοσοφική άποψη μπορεί να αποτελέσει μία εμπεριστατωμένη πρόταση φιλοσοφικού βίου κυρίως σήμερα που ο τρόπος και η μορφή της σύγχρονης ζωής ταλανίζουν την χώρα μας αλλά και τον παγκόσμιο χώρο. Στο πρώτο μέρος της ανακοίνωσης επιχειρούμε την διευκρίνιση των όρων του καιρικού φιλοσοφικού συστήματος: καιρικότητα και προθετικότητα της συνείδησης, καιρικό είναι – πλέον είναι και καιρός, καιρική μέθοδο και ανάπτυξη των και-ρικών κατηγοριών ούπω και ουκέτι, σχέση του χρόνου και του χώρου με την καιρική αναγωγή και τις αντίστοιχες χωροκαιρικές κατηγορίες. Στο δεύτερο μέρος αναπτύσσουμε τις εκφάνσεις του καιρικού είναι που μπορούν να ενερ-γοποιήσουν την ανθρώπινη συνείδηση ώστε να αναπτύξει την προθετικότητά της για την διάκριση του καιρού ως του κρισίμου και καιρίου σημείου, εντός του οποίου μπορεί να πραγματώσει την ελευθερία της, την οργάνωση της δρά-σης της, ως πεττείας, την συνεχή κατανόηση της πραγματικότητας μέσω της διαρκούς αναζήτησης της αλήθειας και των αξιών, προκειμένου να καρπωθεί βέλτιστες μορφές βίου. Η ικανότητα αναδόμησης της ύπαρξης, μέσω της και-ρικής προθετικότητας της συνείδησης μπορούν να οδηγήσουν στην όρθωση και την κάρπωση ενός “πλέον είναι” από την συνείδηση.