201.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
69 >
Issue: 4
Marcin Iwanicki
Marcin Iwanicki
Religia przez czarny monokl
Religion through the Black Monocl
abstract |
view |
rights & permissions
Tekst jest polemiką z główną tezą książki Ireneusza Ziemińskiego Religia jako idolatria, która głosi, że religia jest z istoty czy z konieczności idolatrią. Autor argumentuje, że teza ta nie została odpowiednio uzasadniona, a także wskazuje kilka zagadnień poruszonych w książce, które wymagają dalszego namysłu.
The essay critically examines the main claim of the book Religia jako idolatria [Religion as Idolatry] by Ireneusz Ziemiński, according to which religion is necessarily idolatry. The author argues that the thesis is insufficiently justified and points out several topic that require further discussion.
|
|
|
202.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
69 >
Issue: 4
Ireneusz Ziemiński
Ireneusz Ziemiński
O rzeczywistej i nieuchronnej idolatryczności religii — odpowiedź polemistom
On the Actual and Unavoidable Idolatry of Religion: An Answer to Polemicians
abstract |
view |
rights & permissions
Krytyka tez zwartych w mojej książce Religia jako idolatria, przedstawiona w polemikach autorstwa Błażeja Gębury i Marcina Iwanickiego, jest zasadniczo nietrafna. Głównym powodem jest to, że Autorzy zarzutów nie przedstawili żadnego historycznego przykładu zjawiska religijnego niebędącego idolatrią. Odwołując się jedynie do przykładów logicznie możliwych (można niesprzecznie pomyśleć akt religijnej czci, który nie byłby idolatryczny), nie podali warunków, jakie musiałyby zostać spełnione, aby ów akt mógł zostać urzeczywistniony; tymczasem podstawowym z nich jest zmiana ontycznego i epistemicznego statusu człowieka jako istoty zdolnej bezpośrednio obcować z Bogiem. Również podane przez Polemistów bardziej szczegółowe argumenty nie obalają tezy o nieuchronnej idolatryczności religii. Jeśli bowiem Bóg przyjmuje wszystkie akty czci, składane Mu w dziejach, to należy Go oskarżyć o łamanie elementarnych zasad moralnych, trudno bowiem zaakceptować krwawe ofiary składane Mu z ludzi i zwierząt. Z kolei „religia zero” jest niemożliwa do spełnienia; z jednej strony okazuje się fenomenem całkowicie prywatnym (analogicznym do prywatnego języka), z drugiej — oznacza poznanie Boga na sposób ludzki (jest zatem idolatryczna, co przyznaje także Autor zarzutu). Podobnie nieświadomy akt czci (podziw dla najwyższego drzewa na świecie) jest doznaniem estetycznym, a nie religijnym; teistyczna interpretacja tego aktu nosi znamiona przemocy symbolicznej, a także redukuje doświadczenia religijne do poczucia piękna. Nie ma też wątpliwości, że postulowany przez Polemistów dystans ontyczny jako konieczny warunek religii nieidolatrycznej w rzeczywistości ją uniemożliwia, ponieważ nawet Bóg nie jest w stanie objawić się nam takim, jaki jest, lecz musi się dostosować do naszych ograniczeń poznawczych; może się zatem objawić jedynie jako nie-Bóg. Z tego powodu każdy akt religijny jest nieuchronnie idolatryczny; nie oznacza to jednak (wbrew opinii Polemistów) nadużycia słowa „idolatria” do zjawisk religijnych, lecz właściwy opis ich natury. Mimo to nie należy całkowicie eliminować religii z życia społecznego; dopóki bowiem ludzie religijni nikogo nie krzywdzą i nie próbują narzucać swoich idoli innym osobom, mają prawo bez przeszkód w nie wierzyć, a nawet je czcić.
The critiques of arguments I presented in Religia jako idolatria. Esej filozoficzny o nieuchronności elementów idolatrycznych w religii [Religion as idolatry: A philosophical essay on the inevitability of idolatrious elements in religion], authored by Błażej Gębura and Marcin Iwanicki, are fundamentally inaccurate. The main reason being that the authors of the critiques have not put forth any historical example of a religious phenomenon which was not idolatry. They only referred to logically possibly examples (it is admittedly possible to conceive of an act of religious worship which would not be idolatrical), yet they did not provide the conditions which would have to be fulfilled for this act to materialize; meanwhile the primary condition would be to change the ontic and epistemic status of humans as beings capable of direct contact with God. The more detailed arguments presented by my polemicians also do not disprove the claim that it is unavoidable for religion to be idolatrical. For if God accepts all acts of worship throughout history, He should be charged with defying fundamental moral principles; it is after all difficult to accept the bloody human and animal sacrifices he received. Furthermore, “religion zero” is impossible to actualize; on one hand it is a completely private phenomenon (analogous to a private language), on the other it means knowing God in a human way (and thus is idolatrical, as even the Author of the charge admits). Similarly, an unconscious act of worship (admiration for the tallest tree in the world) is an aesthetic experience, not a religious one; a theistic interpretation of this act bears the markings of symbolic violence and reduces religious experiences to experiencing beauty. There is no doubt that ontic distance as a necessary condition of non-idolatrical religion, proposed by the polemicians, actually makes it an impossibility. Even God cannot reveal Himself to us the way He is, but instead He must adhere to our cognitive limitations and thus can only reveal Himself as a non-God. Therefore, any religious act is unavoidably idolatrical; however, contrary to the claims by my Polemicians, this is not an overuse of the term “idolatry” in relation to religious phenomena, but rather an accurate description of their nature. Despite this, one should not eliminate religion entirely form social life; as long as religious people pose no harm to others and do not attempt to force their idols onto others, they have the right to freely believe and worship them.
|
|
|
203.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
69 >
Issue: 4
John Martin Fischer, Marcin Iwanicki, Joanna Klara Teske
John Martin Fischer
Morał z przykładów frankfurtowskich
The Frankfurt Cases: The Moral of the Stories
abstract |
view |
rights & permissions
Autor argumentuje, że morał przykładów frankfurtowskich jest następujący: jeśli determinizm przyczynowy wyklucza odpowiedzialność moralną, to nie na mocy eliminacji alternatywnych możliwości, a następnie odpowiada na najważniejsze wyzwanie dla tej tezy, mianowicie argument nazywany „obroną przez dylemat”.
The author argues that the moral of the Frankfurt stories is this: if causal determinism rules out moral responsibility, it is not in virtue of eliminating alternative possibilities, and replies the most important challenge to this claim, namely an argument called “The Dilemma Defense.”
|
|
|
204.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
69 >
Issue: 4
Tim Maudlin, Elżbieta Drozdowska
Tim Maudlin
Metafizyczne implikacje fizyki kwantowej
Distilling Metaphysics from Quantum Physics
abstract |
view |
rights & permissions
Przełożony tu na język polski tekst „Distilling Metaphysics from Quantum Physics” Tima Maudlina stanowi rozdział z The Oxford Handbook of Metaphysics. Autor omawia w nim sześć ważnych zagadnień metafizycznych, na które fizyka kwantowa rzuca nowe światło. Każde z nich naświetla z punktu widzenia trzech podstawowych interpretacji mechaniki kwantowej: teorii kolapsu funkcji falowej (von Neumanna lub GRW), teorii zmiennych ukrytych (Bohm) i interpretacji wieloświatowej (Everett). Omówione zagadnienia to determinizm, dookreśloność wartości wielkości fizycznych, rola obserwatora, nieoznaczoność i komplementarność, logika kwantowa, a także splątanie kwantowe i nielokalność.
Translated here into Polish is Tim Maudlin’s “Distilling Metaphysics from Quantum Physics,” which is a chapter of The Oxford Handbook of Metaphysics. The author discusses six important metaphysical issues on which quantum physics sheds new light. He shows how differently each of the three main intepretations of quantum theory (von Neumann’s and GRW collapse theory, Bohm’s hidden variable theory, and Everett’s many-worlds theory) views each of them. The issues discussed are determinism, determinateness, the role of the observer, uncertainty and complementarity, quantum logic, and entanglement and non-locality.
|
|
|
205.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
69 >
Issue: 4
John Martin Fischer, Marcin Iwanicki, Joanna Klara Teske
John Martin Fischer
Zdolność reagowania na racje a odpowiedzialność moralna
Responsiveness and Moral Responsibility
abstract |
view |
rights & permissions
Autor przedstawia model odpowiedzialności moralnej oparty na faktycznej sekwencji i pojęciu zdolności reagowania na racje, a następnie przeprowadza analogię między tym modelem a opracowanym przez Roberta Nozicka modelem wiedzy opartej na faktycznej sekwencji, oraz wprowadza pojęcie semikompatybilizmu.
The author presents a model of moral responsibility based on the actual sequence and the notion of reason-responsiveness, and draws an analogy between this model and Robert Nozick’s model of knowledge based on the actual sequence. In addition, the concept of semicompatibilism is introduced and explained.
|
|
|
206.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
69 >
Issue: 4
David Lewis, Joanna Klara Teske
David Lewis
Czy dopuszczamy karę w zastępstwie za winowajcę?
Do We Believe in Penal Substitution?
abstract |
view |
rights & permissions
Artykuł D. Lewisa rozważa dopuszczalność poniesienia kary w zastępstwie za winowajcę w odniesieniu do aktualnie obowiązującego systemu prawa karnego, w którym kara nie pełni funkcji rekompensaty, i do chrześcijańskiej interpretacji śmierci Chrystusa w kategoriach Odkupienia. Może wydawać się, że obecnie kara zastępcza nie jest akceptowana, okazuje się jednak, że de facto akceptowana jest wybiórczo. Przynajmniej niektórzy chrześcijanie rozumieją śmierć Chrystusa w kategoriach spłacenia długu win grzeszników, ale jednocześnie nie dopuszczają możliwości, by przyjaciel mordercy poniósł za niego karę więzienia. Większość z nas uznaje możliwość kary zastępczej w odniesieniu do kar pieniężnych, ale nie w odniesieniu do dowolnej innej kary. W obu wypadkach w przekonaniach na temat dopuszczalności kary zastępczej wyraźnie brakuje spójności. Skoro jednak wybiórcze dopuszczenie kary zastępczej jest tak powszechne, być może nie jest pozbawione sensu.
The David Lewis’s article concerns the issue of penal substitution in the dual context of the contemporary system of criminal law, in which punishment does not perform a compensatory function, and in the context of the Christian interpretation of Christ’s death as Atonement. It may seem that we do not believe in penal substitution, but in fact we do believe in it selectively. There are Christians who believe that Christ’s death is a payment of the debt of punishment owed by the sinners, but do not believe that a murderer’s friend can serve on his behalf a death sentence. Most of us believe in penal substitution with reference to fines but not other kinds of punishment. In both cases the beliefs concerning penal substitution are clearly inconsistent. However, if selective acceptance of penal substitution is so common, perhaps it makes sense after all.
|
|
|
207.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
69 >
Issue: 2
Elżbieta Łukasiewicz
Elżbieta Łukasiewicz
Why Hope Cannot Be an Intellectual Virtue:
Rationality of Hope Considered from an Analytic Perspective
Dlaczego Nadzieja Nie Może Być Cnotą Epistemiczną
abstract |
view |
rights & permissions
There are two aims of the paper. The first is to critically analyse the claim that hope can be regarded as an intellectual virtue, as proposed by Nancy E. Snow (2013) in her recent account of hope set within the project of regulative epistemology. The second aim is to explore the problem of rationality of hope. Section one of the paper explains two different interpretations of the key notion of hope and discusses certain features to be found in hope-that and hope-in. Section two addresses the question of whether hope could be interpreted as an intellectual virtue. To develop an argument against that view, a brief account of the notion of epistemic virtue is provided. Section three analyses the problem of rationality of hope and the parallels between rational belief and rational hope; the section focuses on what exactly makes a particular hope-that a rational and justified hope. Belief that p is possible/probable is part of the meaning of hope that p; therefore, it is assumed that rationality of hope cannot be considered in isolation from rationality of belief. It is argued that the “standard account” of the reasonableness of hope, which is found in the analytic literature, does not meet the standards of epistemic responsibility and needs rectifying.
Artykuł ma dwa podstawowe cele. Pierwszym jest krytyczna analiza twierdzenia, że nadzieja może być uznana za jedną z cnót epistemicznych czy też intelektualnych, jak to proponuje Nancy E. Snow (2013) w artykule osadzonym w ramach epistemologii regulatywnej. Drugim celem jest rozpatrzenie problemu racjonalności nadziei. Artykuł przedstawia dwie różne interpretacje pojęcia nadziei: jako postawy propozycjonalnej (hope-that p) i jako ogólnej dyspozycji (hope-in x) (część pierwsza). W części drugiej rozpatrywane jest zagadnienie tytułowe: czy nadzieja może być uważana za cnotę epistemiczną. W celu rozwinięcia argumentu przeciwko takiej interpretacji nadziei, przedstawiona jest krótka charakterystyka rozumienia pojęcia cnoty epistemicznej w obrębie epistemologii cnót. W części trzeciej analizowany jest problem racjonalności nadziei (jako postawy propozycjonalnej). Szczególną uwagę poświęcono cechom wspólnym, które łączą racjonalne przekonanie i racjonalną nadzieję. W części tej rozpatrywane jest pytanie o warunki konieczne, które musza być spełnione, aby nadzieję można było uznać za postawę racjonalną i uprawomocnioną. W artykule zakłada się, że skoro przekonanie, że p jest możliwe/ prawdopodobne, jest częścią składową nadziei, że p, kwestia racjonalności nadziei nie może być rozpatrywana zupełnie niezależnie od zagadnienia racjonalności przekonań. Przedstawiona jest argumentacja, dlaczego tzw. stanowisko standardowe co do racjonalności nadziei przedstawiane w epistemologii analitycznej nie spełnia wymagań epistemicznej odpowiedzialności i wymaga skorygowania.
|
|
|
208.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
69 >
Issue: 2
Wanda Bajor
Wanda Bajor
Body–Soul and the Birth and Death of Man:
Benedict Hesse’s Opinion in the Mediaeval Discussion
Ciało–Dusza A Narodziny I Śmierć Człowieka
abstract |
view |
rights & permissions
This issue was discussed with regard to chosen commentaries to Aristotle’s treatise De anima, formed in the so-called via moderna mainstream, in particular those of John Buridan, Nicole Oresme and Laurentius of Lindores. In such a context, the Cracovian commentaries referring to Parisian nominalists were presented by those of Benedict Hesse and Anonymus. The analyses carried out above allow one to ascertain that although William of Ockham’s opinion questioning the possibility of knowledge of the soul in the field of philosophy, nominalists of the late Middle Ages did not resign from speculation on the beginning (birth) and the separation (death) from the body of the soul, also the fate of the soul after death. They focused on the nature of the matter – human body (embryo, semen) and his relation with the soul (forma) – in the moment of birth. In the aspect of death 14th century scholars undertook the struggle, which was one with the justification of the psycho-physical unity of the human being existing after death solely as an immortal soul. In both thems, they tried to find their solutions, while if they could not solve these aporeticals questions – they had the courage to admit, that is not possible by solely relying on the natural forces of reason. They had to refer to the teaching of christianity, without however falling prey to fideism. This was a methodical endeavour based on the experience that natural reason in searching for the truth is not capable of its own efforts to attain to certain concepts and might on occasion err, it is then that faith becomes its guide and supplies it with more acceptable solutions. This is the courage of one of the greatest philosophers – Plato, who said that you have to have this “great courage” to undertake only probable knowledge, when another is not possible.
Przedstawiona problematyka została omówiona na podstawie wybranych komentarzy do traktatu Arystotelesa O duszy, tworzonych w nurcie tzw. via moderna, zwłaszcza jego głównych przedsawicieli: Jana Burydana, Mikołaja Oresme i Londoriusza z Lindores. W tym kontekście powstały krakowskie komentarze m.in. Benedykta Hessego i Anonima, nawiązujące do paryskich nominalistów. Przeprowadzone analizy tekstów pozwalają stwierdzić, że mimo opinii Wilhelma Ockhama, kwestionującej możliwość filozoficznego poznania duszy, późnośredniowieczni zwolennicy nominalizmu nie rezygnowali ze spekulacji na temat początku człowieka (narodzin) i śmierci, czyli oddzielenia duszy od ciała, a także losu duszy po śmierci. Skupili się oni na naturze materii ludzkiego ciała (embrion, nasienie) i jego relacji do duszy (formy) – w momencie na rodzin. W problematyce śmierci XIV-wieczni uczeni podjęli próby uzasadnienia psychofizycznej jedności istoty ludzkiej istniejącej po śmierci w postaci nieśmiertelnej duszy. Jeśli nie potrafili znaleźć zadowalającego rozwiązania tych aporetycznych kwestii, mieli odwagę przyznać, że nie jest to możliwe, polegając wyłącznie na naturalnych siłach rozumu. Wskazywali na konieczność odwołania się do wiary, nie popadając jednak w fideizm. Było to metodyczne przedsięwzięcie, oparte na doświadczeniu, że naturalny rozum ludzki w swych poszukiwaniach nie jest w stanie samodzielnie dojść do pewnych prawd i czasami może się mylić. Wówczas wiara staje się przewodnikiem i dostarcza bardziej akceptowalnych rozwiązań. To odwaga jednego z największych filozofów – Platona, który powiedział, że trzeba mieć „wielką odwagę”, aby podjąć się takich poszukiwań i przyjąć wiedzę tylko prawdopodobną, gdy wiedza pewna jest nieosiągalna.
|
|
|
209.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
69 >
Issue: 2
Marcin Ferdynus
Marcin Ferdynus
O uporczywej terapii oraz środkach zwyczajnych i nadzwyczajnych w polskim kontekście bioetycznym:
Na marginesie dwóch debat Polskiego Towarzystwa Bioetycznego
About Persistent Therapy and Ordinary and Extraordinary Means in the Polish Bioethical Context
abstract |
view |
rights & permissions
W artykule rozważam opinię mówiącą o rezygnacji z terminu „uporczywa terapia” i o potrzebie zastąpienia go terminem „terapia medycznie daremna”. Ponadto zastanawiam się nad przydatnością podziału środków medycznych na zwyczajne i nadzwyczajne. Opowiadam się przeciwko odrzuceniu terminu „uporczywa terapia”, jak również staram się pokazać, że klasyfikacja środków medycznych, która łączy pary pojęć „proporcjonalne/nieproporcjonalne” i „zwyczajne/nadzwyczajne”, może stanowić skuteczną pomoc w podejmowaniu decyzji o rezygnacji z uporczywej terapii zarówno dla lekarza, jak i dla pacjenta. Przedmiotem refleksji czynię wypracowaną przez Polską Grupę Roboczą ds. Etyki Końca Życia definicję uporczywej terapii oraz jej zmodyfikowaną wersję. Zasadniczym kontekstem prowadzonych analiz są opinie niektórych autorów biorących udział w debatach zorganizowanych przez Polskie Towarzystwo Bioetyczne na temat uporczywej terapii oraz terapii medycznie daremnej.
In this paper, I consider an opinion concerning of resignation from the term ‘persistent therapy’ and the need to replace it with the term ‘medical futility’. I also consider the usability of the division of medical means into ordinary and extraordinary. I present my arguments against the rejection of the term ‘persistent therapy’ as well as I try to show that the classification of medical means, which it combines the concept pairs “proportionate/disproportionate” and “ordinary/extraordinary,” may serve as an effective aid in making decisions on abandoning persistent therapy both for the physician and for the patient. The subject-matter of my reflection is the definition of persistent therapy elaborated by the Polish Working Group for End-of-Life Ethics and its modified version. The basic context of the analyses consists of opinions of some authors taking part in debates on persistent therapy and medical futility held by the Polish Bioethics Society.
|
|
|
210.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
69 >
Issue: 2
Jacek Filek
Jacek Filek
Ambiwalencja greckiej nadziei
Ambivalence of Greek Hope
abstract |
view |
rights & permissions
Artykuł jest próbą odtworzenia myślenia Greków o fenomenie nadziei. Stwierdzona zostaje wielopoziomowa jej ambiwalencja. Najpierw jako spodziewanie się albo czegoś dobrego, albo czegoś złego. Następnie jako nadzieja negatywna (w znaczeniu nieuzasadniona, nierozumna i prowadząca do zguby) bądź pozytywna (w znaczeniu uzasadniona, rozumna i umożliwiająca ocalenie). Na koniec jako nadzieja moralnie dobra bądź zła w zależności od etycznej oceny jej przedmiotu. Stwierdzona zostaje też korelacja strachu i nadziei. Postawiony zostaje problem odniesienia nadziei do czasu. W tym kontekście są rozważane są poglądy Hezjoda, Tukidydesa, Platona, Arystotelesa i stoików.
The article is an attempt to recreate the Greek thinking about the phenomenon of hope. Multilevel ambivalence has been found. Firstly, as expecting either something good or something bad. Then, as a negative hope (in the sense of unreasonable, irrational and leading to crisis) or a positive hope (in the sense of justified, rational and enabling salvation). Finally, as a morally good or bad hope, depending upon the ethical evaluation of its subject. Also, a correlation of fear and hope has been found. The problem of referring hope to time has been put forward. In this context, the views of Hesiod, Thucydides, Plato, Aristotle and the Stoics have been considered.
|
|
|
211.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
69 >
Issue: 2
Andrzej P. Stefańczyk
Andrzej P. Stefańczyk
Jakim rodzajem wnioskowania jest według Arystotelesa argumentacja przez przykład (paradeigma)?
What Kind of Reasoning is, According to Aristotle, the Argument by Example (Paradeigma)?
abstract |
view |
rights & permissions
Argumentem indukcyjnym w retoryce jest paradygmat (przykład); paradygmat jednak nie polega na przechodzeniu od wielu szczegółowych przypadków do pewnego uogólnienia, czyli uniwersalizacji wszystkich poszczególnych przypadków — jak normalnie w argumentacji z indukcji— lecz jest przejściem od jednego szczegółu do szczegółu innego, podobnego, przy czym wymaganym warunkiem jest to, że jeden i drugi konkretny przypadek należą do tego samego rodzaju. Paradygmat zatem nie jest indukcją w znaczeniu ścisłym, ale wydaje się bardziej spełniać warunki analogii. W artykule zostaje sformułowana teza, że u Arystotelesa występują trzy rodzaje wnioskowań: dedukcja, indukcja i wnioskowanie z przykładu; dla zaprezentowania specyfiki wnioskowania przez paradygmat są także analizowane różne typy wnioskowań, tzn. sylogizm apodeiktyczny, dialektyczny, indukcyjny, aby na tym tle wykazać odrębność wnioskowań przez paradygmat, które wydają się być pewnym rodzajem analogii. Prezentowany więc artykuł jest próbą podania charakterystyki i specyfiki argumentacji przez paradygmat u Arystotelesa w świetle jego Retoryki oraz pism logicznych (Analityki I i Analityki II, Topiki, O dowodach sofistycznych).
The paradigm (example) is an inductive argument in rhetoric. However, the paradigm is not about moving from many specific cases to a certain generalization, i.e. universalization of all individual cases – as it normally happens in inductive argumentation. Instead, it is rather a transition from one detail to another similar one; with the condition being that both specific cases belong to the same type. Therefore, the paradigm is not an induction in the strict sense, but it seems more to meet the conditions of analogy. The article formulates the thesis that Aristotle distinguishes three types of inference: deduction, induction and analogy. In order to demonstrate the specific nature of inference by the paradigm, which seems to be a type of analogy, other types of inferences are also examined, i.e. apodeictic, dialectical, and inductive syllogisms. The article is an attempt to present the characteristics of argumentation by paradigm and show its specific nature in the light of Aristotle’s Rhetoric and his logical writings: Prior Analytics, Posterior Analytics, Topics, and Sophistical Refutations.
|
|
|
212.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
69 >
Issue: 2
Piotr Pasterczyk
Piotr Pasterczyk
Model duszy wieloczęściowej jako starożytny horyzont pytania o ludzką wolę w świetle Etyki nikomachejskiej 1111b i Politei 437B – 440D
The Model of the Multipartite Soul as the Antic Horizon of the Question of the Human Will in the Light of the Nicomachean Ethics 111B and the Republic 437B – 440D
abstract |
view |
rights & permissions
Analiza pojęcia postanowienia (προαίρεσις) i rozumnego pożądania (βούλησις) w trzeciej księdze Etyki Nikomachejskiej 1111B prowadzi Arystotelesa do dyskusji problemu słabości woli (ἀκρασία) w kontekście stosunku między rozumem, pożądliwością i gniewem. Filozoficznym źródłem możliwości takiej dyskusji jest najprawdopodobniej tekst czwartej księgi Politei, w którym Platon dokonuje fundacji teorii wieloczęściowej duszy, umożliwiając tym samym odpowiedź na pytanie o różne od rozumu źródła motywacji ludzkiego działania. Tym samym Platon rozwiązuje aporię sokratejskiego intelektualizmu, w świetle której odpowiedzialny za ludzkie motywacje rozum znajduje się w sprzeczności do fenomenów działania pozbawionych cech rozumności i opanowania. Zestawienie tekstu Etyki 111B oraz Politei 437B – 440D otwiera horyzont pytania o możliwość platońskiej genezy ludzkich aktów wolitywnych, a w dalszej perspektywie także pojęcia ludzkiej woli. Owocem tego zestawienia jest bowiem próba interpretacji platońskiej teorii duszy w świetle arystotelesowskiego pojęcia ὄρεξις, za którego pomocą Stagiryta wyodrębnia trzy analogiczne do platońskiego rozumu, pożądliwości i gniewu (λογισμός – ἐπιθυμία – θυμός) elementy duszy, takie jak rozumne pożądanie, pożądliwość i gniew (βούλησις – θυμοειδές – ἐπιθυμητικόν). Dostrzeżenie możliwości platońskiej genezy aktów wolitywnych zdefiniowanych później przez Augustyna w kontekście pojęcia woli (voluntas) opiera się na stwierdzeniu związku między rozumnym pożądaniem interpretowanym przez Arystotelesa jak akt wolitywny (βούλησις) a interpretacją rozumu przez Platona nie tylko jako intelektu, ale także jako dynamiki jawiącej się z jednej strony w postaci siły erotycznej (Sympozjon, Fajdros), z drugiej strony zaś w postaci rozumnego pożądania (Hippiasz Mniejszy, Gorgiasz).
An analysis of the concept of resolution (προαίρεσις) and rational desire (βούλησις) in the third book of the Nicomachean Ethics 1111B leads Aristotle to discuss the problem of weakness of will (ἀκρασία) in the context of the relationship between reason, lust and anger. The philosophical source of the possibility of such a discussion is most likely the text of the fourth book of Politea, in which Plato founded the theory of the multipartite soul, thus making it possible to answer the question about the sources of motivation for human action that are different from reason. Thus, Plato resolves the aporia of Socratic intellectualism, in the light of which the reason responsible for human motivations is in contradiction to the phenomena of action devoid of the features of rationality and self-control. The juxtaposition of the text of Nicomachean Ethics 111B and Politea 437B–440D opens the horizon of the question about the possibility of the Platonic genesis of human volitional acts and, in the longer term, also the concept of human will. The fruit of this juxtaposition is an attempt to interpret the Platonic theory of the soul in the light of the Aristotelian concept of ὄρεξις, by means of which the Stagirite distinguishes three elements of the soul analogous to Platonic reason, lust and anger (λογισμός — ἐπιθυμία — βμολς), such as rational desire, θυμοειδές — ἐπιθυμητικόν). The perception of the possibility of the Platonic genesis of volitional acts defined later by Augustine in the context of the concept of the will (voluntas) is based on the finding of a relationship between rational desire interpreted by Aristotle as a volitional act (βούλησις) and Plato’s interpretation of reason not only as an intellect, but also as a dynamics that appears on the one hand in the form of erotic power (Symposium, Phaedrus) and on the other hand in the form of rational desire (Hippias Minor, Gorgias).
|
|
|
213.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
69 >
Issue: 2
Ryszard Zajączkowski
Ryszard Zajączkowski
Filozof do filozofa. Wokół listu Bolesława Micińskiego do ks. Augustyna Jakubisiaka
Philosopher to Philosopher
abstract |
view |
rights & permissions
W artykule zaprezentowano nieznany list Bolesława Micińskiego do ks. Augustyna Jakubisiaka znaleziony w jego archiwum w Bibliotece Polskiej w Paryżu. Jest to okazja do przypomnienia tych wybitnych, choć nieco zapomnianych filozofów oraz do prezentacji ich powiązań intelektualnych. Poznali się w 1937 r. w Paryżu i odtąd utrzymywali bliskie kontakty, aż do śmierci Micińskiego w 1943 r. Od początku łączył ich sprzeciw wobec idealistycznej filozofii niemieckiej oraz neopozytywizmu Koła Wiedeńskiego z jego materializmem, scjentyzmem i sceptycyzmem. Miciński odkrywał u ks. Jakubisiaka bliskie sobie poglądy na temat przestrzeni i czasu. W ostatnich esejach Micińskiego z okresu wojny pojawiają się tezy o charakterze moralnym, które głosił ks. Jakubisiak, a mianowicie jednostkowość i autodeterminizm. Jednostkowość oznacza dowartościowanie jednostki w obliczu wszystkiego, co może jej zagrażać, zwłaszcza totalizmów. Z kolei autodeterminizm to przyznanie ludzkiemu bytowi absolutnej autonomii i wolności, która działa w przyjętym uprzednio kierunku. Było to zanegowanie determinizmu i ateizmu. Konteksty wypowiedzi Micińskiego na temat jednostki i autodeterminizmu (a także słabiej zarysowane problemy czasu i przestrzeni) wskazują, że nie tylko przejął on od Jakubisiaka istotne dla niego pojęcia, lecz także osadził je w bliskim sobie kontekście światopoglądowym. Myśl polskiego duchownego musiała być dla Micińskiego podwójnie inspirująca. Po pierwsze, odkrywał w jego pracach znane sobie style filozofowania wywodzące się od św. Augustyna, Leibniza, Pascala czy Kanta. Z drugiej strony poszerzał pola własnych poszukiwań i znajdował odpowiedzi na istotne egzystencjalne pytania; zwracał się w kierunku współczesnej nauki (chociażby teorii Einsteina), a zwłaszcza chrześcijaństwa, które stawało się dla niego coraz ważniejszym intelektualnym i duchowym azylem.
The article presents an unknown letter by Bolesław Miciński to Fr. Augustyn Jakubisiak found in his archives at the Polish Library in Paris. It is an opportunity to call to mind these outstanding but somewhat forgotten philosophers and to present their intellectual connections. After meeting in Paris in 1937, they maintained close contact until the death of Miciński in 1943. From the beginning, they were united by their opposition to the idealistic German philosophy and neopositivism of the Vienna Circle with its materialism, scientism and scepticism. In Fr. Jakubisiak, Miciński discovered views similar to his own on space and time. In Miciński’s recent essays from the war, there are moral theses that Fr. Jakubisiak has voiced, namely individuality and self-determination. Individuality means valuing an individual in the face of everything that may threaten him, especially totalitarianism. In turn, self-determination is the granting of absolute autonomy and freedom to human beings, which acts in the previously adopted way. It was the negation of determinism and atheism. The contexts of Miciński’s statements on the subject of individuality and self-determination (as well as the less outlined problems of time and space) indicate that he not only took from Fr. Jakubisiak the concepts relevant to him, but also embedded them in a close philosophical context. The thought of a Polish clergyman must have been doubly inspirational for Miciński. First, he discovered in his works known philosophizing styles derived from St Augustine, Leibniz, Pascal or Kant. On the other hand, he expanded his own search field and found answers to relevant existential questions; he turned towards modern science (for instance Einstein’s theory), and especially to Christianity, which became for him an increasingly important intellectual and spiritual asylum.
|
|
|
214.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
69 >
Issue: 2
Piotr Duchliński
Piotr Duchliński
Filozofia chrześcijańska jako tradycja badawcza:
Próba analizy w perspektywie filozofii nauki
Christian Philosophy as a Research Tradition
abstract |
view |
rights & permissions
Celem artykułu jest charakterystyka filozofii chrześcijańskiej w kategoriach tradycji badawczej. Za Larrym Laudanem uznano, że tradycja badawcza nadaje się do eksplikacji pojęcia filozofii chrześcijańskiej. W tym celu autor przybliża najpierw kluczowe pojęcie tradycji badawczej, następnie analizuje pojęcie obrazu świata, które zawsze jest związane z określoną tradycją badawczą. Kolejnym krokiem jest konstrukcja projektującej definicji filozofii chrześcijańskiej jako tradycji badawczej. W artykule wykazano, że filozofia chrześcijańska jako tradycja badawcza jest tradycją pluralistyczną i zdemokratyzowaną. Na zakończenie sformułowano kilka deklaracji metaprzedmiotowych, odnoszących się do metody uprawiania filozofii chrześcijańskiej. Metodą tą powinna być dyskutowalność, czyli niedyktatorska gra zachodząca między przedstawicielami różnych tradycji badawczych wyznających odmienne obrazy świata.
The aim of this article is to present a characterization of Christian philosophy in terms of the notion of a research tradition. Since the work of Larry Laudan, it has been thought that the latter notion could prove useful for shedding light on the idea of Christian philosophy. To this end, the author first introduces the key concept of a ‘research tradition,’ and then proceeds to analyse the notion of an ‘image of the world,’ understood as something invariably associated with specific research traditions. The next step is the construction of a definition of Christian philosophy as a research tradition in project-based terms. The author sets out to demonstrate that Christian philosophy, as such a tradition, is both pluralistic and democratized. In conclusion, several higher-order proposals are formulated with respect to the right method for pursuing Christian philosophy. In particular, the approach adopted should be one oriented towards possibilities of discussion: i.e. a non-dictatorial game unfolding with the participation of representatives from various research traditions who endorse different images of the world.
|
|
|
215.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
69 >
Issue: 2
Mariusz Mazurek
Mariusz Mazurek
Problem reprezentacji w nauce – obszary niezbadane
The Problem of Representation in Science: Unexplored Areas
abstract |
view |
rights & permissions
Celem artykułu jest, znacznie wszechstronniejsze niż czyni się to dotychczas w filozofii nauki, przebadanie relacji reprezentacji w nauce oraz w jej zastosowaniach w praktyce. Analizowany jest nie tylko problem reprezentowania w naukach empirycznych (do nich ograniczone są analizy w literaturze przedmiotu), ale także w naukach technicznych oraz w naukach informatycznych łącznie z ich zastosowaniami w praktyce. Uwzględnienie zastosowań praktycznych nauk technicznych i informatycznych jest niezbędne, ponieważ nauki te — w przeciwieństwie do nauk empirycznych, o pierwotnych celach poznawczych — są naukami praktycznymi, nastawionymi na generowanie rozwiązań, które mają zastosowanie w praktyce pozabadawczej. Różnice w relacjach reprezentowania, typach obiektów reprezentowanych i reprezentujących pokazują najgłębszą różnicę w naturach tych nauk.
The aim of the article is — notably more comprehensive than so far performed in the philosophy of science — analysis of representing in science as well as in its practical applications. The analysis shall consider not only the problem of representation in empirical sciences (to those sciences are limited investigations of representing in philosophy), but also in technical and computer sciences, including their practical applications. The account of practical applications of sciences technical and computer sciences is essential as they — as opposed to empirical sciences with original cognitive purposes — are mostly practical and oriented towards generating results which are useful in extra-scientific practice. The differences in relations of representing, types of represented and representing objects depict the most profound difference in natures of these sciences.
|
|
|
216.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
69 >
Issue: 2
Marcin Czakon
Marcin Czakon
Strukturalność a dedukcyjność matematyki:
współczesny strukturalizm w filozofii matematyki
Structurality and Deductivity of Mathematics
abstract |
view |
rights & permissions
Wspólne dla różnego typu strukturalizmów matematycznych jest stwierdzenie, że dla matematyki jako nauki prawdziwa jest koniunkcja: a) matematyka jest nauką o strukturach oraz b) matematyka jest nauką dedukcyjną. Przedstawiane są odmienne argumenty na rzecz tych dwóch własności matematyki i różnie rozumiane są pojęcia strukturalności i dedukcyjności, co skutkuje powstawaniem różnego rodzaju strukturalizmów. Twierdzimy, że przy pewnym ustalonym sposobie rozumienia tych pojęć możliwa jest ich równoważność. Argumentujemy na rzecz takiego rozumienia strukturalizmu, które streszcza się w stwierdzeniu: a) matematyka jest nauką o strukturach wtedy i tylko wtedy, gdy b) matematyka jest nauką dedukcyjną.
It is common for different types of mathematical structuralism that the conjunction of two statements ( a) mathematics is science about structures and b) mathematics is deductive science) is true, Distinct arguments for this two features of mathematics are exanimated therefore the main concepts (structurality and deductivity) are understood differently, the results are various types of structuralism. We claim that it is possible to establish the way of understood of this two concepts in witeh they are equivalent. We argue that can interpret mathematical structuralism as equivalence: a) mathematics is science about structures if and only, if b) mathematics is deductive science
|
|
|
217.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
69 >
Issue: 2
Piotr Lipski
Piotr Lipski
O nieadekwatności Bertranda Russella rozróżnienia na prymarne i sekundarne użycie zwrotów denotujących
On Inadequacy of Bertrand Russell’s Distinction Between Primary and Secondary Occurrences of Denoting Phrases
abstract |
view |
rights & permissions
W swojej przełomowej pracy „Denotowanie” Bertrand Russell wprowadza rozróżnienie między prymarnym i sekundarnym użyciem zwrotów denotujących. Rozróżnienie umożliwia opis wieloznaczności niektórych zdań zawierających zwroty denotujące. Jak zauważył Saul Kripke, chociaż rozróżnienie Russella wydaje się być dychotomiczne, niektóre wieloznaczne zdania zawierające zwroty denotujące można interpretować na więcej niż tylko dwa sposoby. W niniejszym artykule argumentuję, że istnieją jeszcze inne możliwe interpretacje, niewzmiankowane ani przez Russella, ani przez Kripkego. Ponadto pokazuję, że te inne możliwe interpretacje różnią się również od tzw. interpretacji Fodor.
In his seminal work “On denoting” Bertrand Russell introduces a distinction between primary and secondary occurrences of denoting phrases. The distinction enables a description of ambiguities of some statements containing denoting phrases. As Saul Kripke pointed, although Russell’s distinction seems to be dual, it is possible that some ambiguous statements containing denoting phrases can be interpreted in more than just two ways. In the present article, I argue that there are even some other possible interpretations, not mentioned neither by Russell, nor by Kripke. Furthermore, I am showing that those other possible interpretations are also distinct from so-called Fodor’s readings.
|
|
|
218.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
69 >
Issue: 2
Michał Węcławski
Michał Węcławski
Gabriel Marcel i etyka heterocentryczna
Gabriel Marcel and Heterocentric Ethics
abstract |
view |
rights & permissions
Artykuł przedstawia etyczny wymiar refleksji filozoficznej Gabriela Marcela. Na tle szeregu obecnych w niej kategorii (m.in. próba, zdrada, wspólnota, ofiara, obecność, rozporządzalność, intersubiektywność, miłość) zostaje ona określona mianem heterocentrycznej. Pojęcie to, zaczerpnięte z pism samego Marcela, znajduje tu zastosowanie w celu odróżnienia od ugruntowanych już w literaturze przedmiotu, ale dotyczących zwłaszcza koncepcji późniejszych, nazw w rodzaju „filozofia innego” czy „dialektyka tożsamości i różnicy”; w ogólności dotyczy postawy zwrócenia się ku temu, co inne, które zarazem prowadzi do wewnętrznego samoodzyskania. Przed znajdującym się w drodze człowiekiem stoi zadanie odpowiedzi na wezwanie płynące zarówno z jego wnętrza, jak i z czegoś poza; ostatecznie jego celem staje się, by umocować własne istnienie w głębi rzeczywistości, która je przekracza. Wskazane przy tym zostaje, że etyka Marcela nie unika ontologii, a odpowiedź na pytanie o to, jak żyć, jest nierozerwalnie złączona z refleksją nad byciem.
The article presents ethical dimension of Gabriel Marcel’s philosophical thought. Concerning several categories that it contains (including trial, betrayal, community, sacrifice, presence, availability, intersubjectivity, love) it is described as heterocentric. This term, taken from the very writings of Marcel, is here applicated in order to distinguish it from the terms already well-established in the literature (yet related mainly to later ideas), such as “philosophy of the other” or “identity-difference dialectics”; in general, it points to an attitude towards the other, which, however, leads to internal self-recovery. There is a task in front of a man on the road: to answer a call coming from both the inside and the outside; ultimately the aim is to anchor one’s own existence in the depth of reality which exceeds it. It is also shown that Marcel's ethics does not evade ontology, and that the answer to the question of how to live is inextricably linked with the reflection over being.
|
|
|
219.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
69 >
Issue: 2
Ks. Józef Kożuchowski
Ks. Józef Kożuchowski
Człowiek wobec świata zwierząt w ujęciu Roberta Spaemanna
Man and the World of Animals According to Robert Spaemann
abstract |
view |
rights & permissions
W artykule przedstawiono niektóre wątki interesujących analiz filozoficzno-etycznych Roberta Spaemanna na temat świata zwierząt, podejmowanych przezeń w duchu arystotelesowskim. Dotykają one kwestii, które wydają się być szczególnym przedmiotem zainteresowania zarówno znawców zagadnienia, jak i współczesnego człowieka. Są to: natura (jej specyfika) i status ontyczny zwierząt, cierpienie i jego źródła (m.in. eksperymenty i tresura), zabijanie tych stworzeń oraz jedzenie ich mięsa. Spaemann nie tylko nie podważał, ale w duchu myśli klasycznej i współczesnej (Helmuth Plessner) oryginalnie podkreślał istotową wyższość człowieka nad zwierzęciem. Czynił to m.in. przez zaakcentowanie zdolności człowieka do samorelatywizacji. Według wybitnego myśliciela niemieckiego zasady etyczne normujące nasze odniesienie do zwierząt łączą się ściśle z metafizycznym rozumieniem ich bytowości. Zasady te bowiem mają swoją podstawę w teleologicznej naturze naszych mniejszych braci i podmiotowej formie ich egzystencji. Spaemann akcentował rolę życzliwości, odpowiedzialności i troski, utylitarystyczną zasadę rachunku korzyści i strat, imperatyw kategoryczny Kanta oraz normę personalistyczną. Natomiast obowiązek ochrony zwierząt i odpowiedzialności za nie rozwijał w kontekście godności ludzkiej. Podjęto próbę wykazania, jak doniosła jest teleologiczna perspektywa, której nikt tak wyraziście i przekonująco nie ukazał w odniesieniu do zwierząt we współczesnej niemieckiej filozofii jak właśnie Spaemann. Dokonano także porównania jego stanowiska na temat świata zwierzęcego z wizją Petera Singera. Przede wszystkim w artykule podjęto próbę rekonstrukcji Spaemanna myśli dotyczącej etycznych i metafizycznych aspektów stosunku człowieka do zwierząt.
The article presents some threads of interesting philosophical and ethical analyses by Robert Spaemann on the animal world, undertaken by him in the Aristotelian spirit. They concern issues that seem to be of particular interest to both: experts on the subject and contemporary man. These are: nature (its specificity) and the ontic status of animals, suffering and its sources (including experiments and training), killing animals and eating their flesh. Spaemann not only did not question, but also, in the spirit of classical and contemporary thought (Helmuth Plessner), originally emphasised the essence of man over animals. He did it, among others, by emphasising the human ability to self-relativizing. According to the eminent German thinker, the ethical principles regulating our relationship to animals are closely related to the metaphysical understanding of their being. These principles are based on the teleological nature of our smaller brothers and the subjective form of their existence. Spaemann emphasised the role of kindness, responsibility and care, the utilitarian principle of the profit and loss account, Kant’s categorical imperative and the personalistic norm. On the other hand, he developed the obligation to protect animals and responsible for them in the context of human dignity. The article attempts to show the importance of the teleological perspective, which no one has shown so clearly and convincingly in relation to animals in contemporary German philosophy. The article also compared his position on the animal world with the vision of Peter Singer. First of all, the article attempts to reconstruct Spaemann’s thought on the ethical and metaphysical aspects of man’s relationship to animals.
|
|
|
220.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
69 >
Issue: 2
Małgorzata Borkowska-Nowak
Małgorzata Borkowska-Nowak
Słabość liberalnej demokracji dźwignią sukcesu partii antyestablishmentowych:
Chantal Mouffe o wyzwaniach polityczności
The Weakness of Liberal Democracy a Lever to the Success of Anti-Establishment Parties
abstract |
view |
rights & permissions
Jesteśmy dziś w Europie świadkami zwrotu populistycznego, można mówić nawet o „populistycznym momencie”, który odsłania oblicza kryzysu neoliberalnej demokracji. Jak podkreśla Chantal Mouffe, ów „populistyczny moment” wyraża zbiór heterogenicznych żądań, których nie da się umieścić w tradycyjnym spektrum politycznym na osi lewica–prawica. Bitwy naszych czasów będą toczyć się między prawicowym a lewicowym populizmem. I chociaż obecny stan społeczeństw liberalnych zdaje się sprzyjać rozwojowi prawicy, Mouffe udowadnia, że tylko odnowienie myśli lewicowej, ściślej — lewicowy populizm może przyczynić się do radykalizacji demokracji. Celem artykułu jest analiza przyczyn rosnącego sukcesu partii populistycznych w krajach europejskich oraz zbadanie, czy formy przejawiania się obecnego kryzysu wpływają na rozwój narracji populistycznej, zwłaszcza w jej prawicowej odsłonie.
Today in Europe we are witnessing a populist turn, we could even speak of a “populist moment” that signals the crisis of neoliberal democracy. According to Chantal Mouffe, “the populist moment” is the expression of a set of heterogeneous demands, which cannot be formulated in traditional right/left frontier. The battles of our time will be between right-wing and left-wing populism. Although the current state of liberal societies appears to favor the development of a Right project, Mouffe proves that just a left-wing one can uphold any kind of radicalisation of democracy. The aim of this paper is to examine the reasons for the increasing success of populist parties in European countries and to consider whether the way the present crisis is manifesting is conducive to the growth of a populist narrative, especially in its right-wing variant.
|
|
|