Displaying: 201-220 of 2043 documents

Show/Hide alternate language

0.202 sec

201. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 4
David Lewis, Joanna Klara Teske David Lewis
Czy dopuszczamy karę w zastępstwie za winowajcę?
Do We Believe in Penal Substitution?

abstract | view |  rights & permissions
Artykuł D. Lewisa rozważa dopuszczalność poniesienia kary w zastępstwie za winowajcę w odniesieniu do aktualnie obowiązującego systemu prawa karnego, w którym kara nie pełni funkcji rekompensaty, i do chrześcijańskiej interpretacji śmierci Chrystusa w kategoriach Odkupienia. Może wydawać się, że obecnie kara zastępcza nie jest akceptowana, okazuje się jednak, że de facto akceptowana jest wybiórczo. Przynajmniej niektórzy chrześcijanie rozumieją śmierć Chrystusa w kategoriach spłacenia długu win grzeszników, ale jednocześnie nie dopuszczają możliwości, by przyjaciel mordercy poniósł za niego karę więzienia. Większość z nas uznaje możliwość kary zastępczej w odniesieniu do kar pieniężnych, ale nie w odniesieniu do dowolnej innej kary. W obu wypadkach w przekonaniach na temat dopuszczalności kary zastępczej wyraźnie brakuje spójności. Skoro jednak wybiórcze dopuszczenie kary zastępczej jest tak powszechne, być może nie jest pozbawione sensu.
202. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 2
Marcin Ferdynus Marcin Ferdynus
O uporczywej terapii oraz środkach zwyczajnych i nadzwyczajnych w polskim kontekście bioetycznym: Na marginesie dwóch debat Polskiego Towarzystwa Bioetycznego
About Persistent Therapy and Ordinary and Extraordinary Means in the Polish Bioethical Context

abstract | view |  rights & permissions
W artykule rozważam opinię mówiącą o rezygnacji z terminu „uporczywa terapia” i o potrzebie zastąpienia go terminem „terapia medycznie daremna”. Ponadto zastanawiam się nad przydatnością podziału środków medycznych na zwyczajne i nadzwyczajne. Opowiadam się przeciwko odrzuceniu terminu „uporczywa terapia”, jak również staram się pokazać, że klasyfikacja środków medycznych, która łączy pary pojęć „proporcjonalne/nieproporcjonalne” i „zwyczajne/nadzwyczajne”, może stanowić skuteczną pomoc w podejmowaniu decyzji o rezygnacji z uporczywej terapii zarówno dla lekarza, jak i dla pacjenta. Przedmiotem refleksji czynię wypracowaną przez Polską Grupę Roboczą ds. Etyki Końca Życia definicję uporczywej terapii oraz jej zmodyfikowaną wersję. Zasadniczym kontekstem prowadzonych analiz są opinie niektórych autorów biorących udział w debatach zorganizowanych przez Polskie Towarzystwo Bioetyczne na temat uporczywej terapii oraz terapii medycznie daremnej.
203. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 2
Jacek Filek Jacek Filek
Ambiwalencja greckiej nadziei
Ambivalence of Greek Hope

abstract | view |  rights & permissions
Artykuł jest próbą odtworzenia myślenia Greków o fenomenie nadziei. Stwierdzona zostaje wielopoziomowa jej ambiwalencja. Najpierw jako spodziewanie się albo czegoś dobrego, albo czegoś złego. Następnie jako nadzieja negatywna (w znaczeniu nieuzasadniona, nierozumna i prowadząca do zguby) bądź pozytywna (w znaczeniu uzasadniona, rozumna i umożliwiająca ocalenie). Na koniec jako nadzieja moralnie dobra bądź zła w zależności od etycznej oceny jej przedmiotu. Stwierdzona zostaje też korelacja strachu i nadziei. Postawiony zostaje problem odniesienia nadziei do czasu. W tym kontekście są rozważane są poglądy Hezjoda, Tukidydesa, Platona, Arystotelesa i stoików.
204. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 2
Andrzej P. Stefańczyk Andrzej P. Stefańczyk
Jakim rodzajem wnioskowania jest według Arystotelesa argumentacja przez przykład (paradeigma)?
What Kind of Reasoning is, According to Aristotle, the Argument by Example (Paradeigma)?

abstract | view |  rights & permissions
Argumentem indukcyjnym w retoryce jest paradygmat (przykład); paradygmat jednak nie polega na przechodzeniu od wielu szczegółowych przypadków do pewnego uogólnienia, czyli uniwersalizacji wszystkich poszczególnych przypadków — jak normalnie w argumentacji z indukcji— lecz jest przejściem od jednego szczegółu do szczegółu innego, podobnego, przy czym wymaganym warunkiem jest to, że jeden i drugi konkretny przypadek należą do tego samego rodzaju. Paradygmat zatem nie jest indukcją w znaczeniu ścisłym, ale wydaje się bardziej spełniać warunki analogii. W artykule zostaje sformułowana teza, że u Arystotelesa występują trzy rodzaje wnioskowań: dedukcja, indukcja i wnioskowanie z przykładu; dla zaprezentowania specyfiki wnioskowania przez paradygmat są także analizowane różne typy wnioskowań, tzn. sylogizm apodeiktyczny, dialektyczny, indukcyjny, aby na tym tle wykazać odrębność wnioskowań przez paradygmat, które wydają się być pewnym rodzajem analogii. Prezentowany więc artykuł jest próbą podania charakterystyki i specyfiki argumentacji przez paradygmat u Arystotelesa w świetle jego Retoryki oraz pism logicznych (Analityki I i Analityki II, Topiki, O dowodach sofistycznych).
205. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 2
Piotr Pasterczyk Piotr Pasterczyk
Model duszy wieloczęściowej jako starożytny horyzont pytania o ludzką wolę w świetle Etyki nikomachejskiej 1111b i Politei 437B – 440D
The Model of the Multipartite Soul as the Antic Horizon of the Question of the Human Will in the Light of the Nicomachean Ethics 111B and the Republic 437B – 440D

abstract | view |  rights & permissions
Analiza pojęcia postanowienia (προαίρεσις) i rozumnego pożądania (βούλησις) w trzeciej księdze Etyki Nikomachejskiej 1111B prowadzi Arystotelesa do dyskusji problemu słabości woli (ἀκρασία) w kontekście stosunku między rozumem, pożądliwością i gniewem. Filozoficznym źródłem możliwości takiej dyskusji jest najprawdopodobniej tekst czwartej księgi Politei, w którym Platon dokonuje fundacji teorii wieloczęściowej duszy, umożliwiając tym samym odpowiedź na pytanie o różne od rozumu źródła motywacji ludzkiego działania. Tym samym Platon rozwiązuje aporię sokratejskiego intelektualizmu, w świetle której odpowiedzialny za ludzkie motywacje rozum znajduje się w sprzeczności do fenomenów działania pozbawionych cech rozumności i opanowania. Zestawienie tekstu Etyki 111B oraz Politei 437B – 440D otwiera horyzont pytania o możliwość platońskiej genezy ludzkich aktów wolitywnych, a w dalszej perspektywie także pojęcia ludzkiej woli. Owocem tego zestawienia jest bowiem próba interpretacji platońskiej teorii duszy w świetle arystotelesowskiego pojęcia ὄρεξις, za którego pomocą Stagiryta wyodrębnia trzy analogiczne do platońskiego rozumu, pożądliwości i gniewu (λογισμός – ἐπιθυμία – θυμός) elementy duszy, takie jak rozumne pożądanie, pożądliwość i gniew (βούλησις – θυμοειδές – ἐπιθυμητικόν). Dostrzeżenie możliwości platońskiej genezy aktów wolitywnych zdefiniowanych później przez Augustyna w kontekście pojęcia woli (voluntas) opiera się na stwierdzeniu związku między rozumnym pożądaniem interpretowanym przez Arystotelesa jak akt wolitywny (βούλησις) a interpretacją rozumu przez Platona nie tylko jako intelektu, ale także jako dynamiki jawiącej się z jednej strony w postaci siły erotycznej (Sympozjon, Fajdros), z drugiej strony zaś w postaci rozumnego pożądania (Hippiasz Mniejszy, Gorgiasz).
206. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 2
Ryszard Zajączkowski Ryszard Zajączkowski
Filozof do filozofa. Wokół listu Bolesława Micińskiego do ks. Augustyna Jakubisiaka
Philosopher to Philosopher

abstract | view |  rights & permissions
W artykule zaprezentowano nieznany list Bolesława Micińskiego do ks. Augustyna Jakubisiaka znaleziony w jego archiwum w Bibliotece Polskiej w Paryżu. Jest to okazja do przypomnienia tych wybitnych, choć nieco zapomnianych filozofów oraz do prezentacji ich powiązań intelektualnych. Poznali się w 1937 r. w Paryżu i odtąd utrzymywali bliskie kontakty, aż do śmierci Micińskiego w 1943 r. Od początku łączył ich sprzeciw wobec idealistycznej filozofii niemieckiej oraz neopozytywizmu Koła Wiedeńskiego z jego materializmem, scjentyzmem i sceptycyzmem. Miciński odkrywał u ks. Jakubisiaka bliskie sobie poglądy na temat przestrzeni i czasu. W ostatnich esejach Micińskiego z okresu wojny pojawiają się tezy o charakterze moralnym, które głosił ks. Jakubisiak, a mianowicie jednostkowość i autodeterminizm. Jednostkowość oznacza dowartościowanie jednostki w obliczu wszystkiego, co może jej zagrażać, zwłaszcza totalizmów. Z kolei autodeterminizm to przyznanie ludzkiemu bytowi absolutnej autonomii i wolności, która działa w przyjętym uprzednio kierunku. Było to zanegowanie determinizmu i ateizmu. Konteksty wypowiedzi Micińskiego na temat jednostki i autodeterminizmu (a także słabiej zarysowane problemy czasu i przestrzeni) wskazują, że nie tylko przejął on od Jakubisiaka istotne dla niego pojęcia, lecz także osadził je w bliskim sobie kontekście światopoglądowym. Myśl polskiego duchownego musiała być dla Micińskiego podwójnie inspirująca. Po pierwsze, odkrywał w jego pracach znane sobie style filozofowania wywodzące się od św. Augustyna, Leibniza, Pascala czy Kanta. Z drugiej strony poszerzał pola własnych poszukiwań i znajdował odpowiedzi na istotne egzystencjalne pytania; zwracał się w kierunku współczesnej nauki (chociażby teorii Einsteina), a zwłaszcza chrześcijaństwa, które stawało się dla niego coraz ważniejszym intelektualnym i duchowym azylem.
207. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 2
Piotr Duchliński Piotr Duchliński
Filozofia chrześcijańska jako tradycja badawcza: Próba analizy w perspektywie filozofii nauki
Christian Philosophy as a Research Tradition

abstract | view |  rights & permissions
Celem artykułu jest charakterystyka filozofii chrześcijańskiej w kategoriach tradycji badawczej. Za Larrym Laudanem uznano, że tradycja badawcza nadaje się do eksplikacji pojęcia filozofii chrześcijańskiej. W tym celu autor przybliża najpierw kluczowe pojęcie tradycji badawczej, następnie analizuje pojęcie obrazu świata, które zawsze jest związane z określoną tradycją badawczą. Kolejnym krokiem jest konstrukcja projektującej definicji filozofii chrześcijańskiej jako tradycji badawczej. W artykule wykazano, że filozofia chrześcijańska jako tradycja badawcza jest tradycją pluralistyczną i zdemokratyzowaną. Na zakończenie sformułowano kilka deklaracji metaprzedmiotowych, odnoszących się do metody uprawiania filozofii chrześcijańskiej. Metodą tą powinna być dyskutowalność, czyli niedyktatorska gra zachodząca między przedstawicielami różnych tradycji badawczych wyznających odmienne obrazy świata.
208. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 2
Mariusz Mazurek Mariusz Mazurek
Problem reprezentacji w nauce – obszary niezbadane
The Problem of Representation in Science: Unexplored Areas

abstract | view |  rights & permissions
Celem artykułu jest, znacznie wszechstronniejsze niż czyni się to dotychczas w filozofii nauki, przebadanie relacji reprezentacji w nauce oraz w jej zastosowaniach w praktyce. Analizowany jest nie tylko problem reprezentowania w naukach empirycznych (do nich ograniczone są analizy w literaturze przedmiotu), ale także w naukach technicznych oraz w naukach informatycznych łącznie z ich zastosowaniami w praktyce. Uwzględnienie zastosowań praktycznych nauk technicznych i informatycznych jest niezbędne, ponieważ nauki te — w przeciwieństwie do nauk empirycznych, o pierwotnych celach poznawczych — są naukami praktycznymi, nastawionymi na generowanie rozwiązań, które mają zastosowanie w praktyce pozabadawczej. Różnice w relacjach reprezentowania, typach obiektów reprezentowanych i reprezentujących pokazują najgłębszą różnicę w naturach tych nauk.
209. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 2
Marcin Czakon Marcin Czakon
Strukturalność a dedukcyjność matematyki: współczesny strukturalizm w filozofii matematyki
Structurality and Deductivity of Mathematics

abstract | view |  rights & permissions
Wspólne dla różnego typu strukturalizmów matematycznych jest stwierdzenie, że dla matematyki jako nauki prawdziwa jest koniunkcja: a) matematyka jest nauką o strukturach oraz b) matematyka jest nauką dedukcyjną. Przedstawiane są odmienne argumenty na rzecz tych dwóch własności matematyki i różnie rozumiane są pojęcia strukturalności i dedukcyjności, co skutkuje powstawaniem różnego rodzaju strukturalizmów. Twierdzimy, że przy pewnym ustalonym sposobie rozumienia tych pojęć możliwa jest ich równoważność. Argumentujemy na rzecz takiego rozumienia strukturalizmu, które streszcza się w stwierdzeniu: a) matematyka jest nauką o strukturach wtedy i tylko wtedy, gdy b) matematyka jest nauką dedukcyjną.
210. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 2
Piotr Lipski Piotr Lipski
O nieadekwatności Bertranda Russella rozróżnienia na prymarne i sekundarne użycie zwrotów denotujących
On Inadequacy of Bertrand Russell’s Distinction Between Primary and Secondary Occurrences of Denoting Phrases

abstract | view |  rights & permissions
W swojej przełomowej pracy „Denotowanie” Bertrand Russell wprowadza rozróżnienie między prymarnym i sekundarnym użyciem zwrotów denotujących. Rozróżnienie umożliwia opis wieloznaczności niektórych zdań zawierających zwroty denotujące. Jak zauważył Saul Kripke, chociaż rozróżnienie Russella wydaje się być dychotomiczne, niektóre wieloznaczne zdania zawierające zwroty denotujące można interpretować na więcej niż tylko dwa sposoby. W niniejszym artykule argumentuję, że istnieją jeszcze inne możliwe interpretacje, niewzmiankowane ani przez Russella, ani przez Kripkego. Ponadto pokazuję, że te inne możliwe interpretacje różnią się również od tzw. interpretacji Fodor.
211. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 2
Michał Węcławski Michał Węcławski
Gabriel Marcel i etyka heterocentryczna
Gabriel Marcel and Heterocentric Ethics

abstract | view |  rights & permissions
Artykuł przedstawia etyczny wymiar refleksji filozoficznej Gabriela Marcela. Na tle szeregu obecnych w niej kategorii (m.in. próba, zdrada, wspólnota, ofiara, obecność, rozporządzalność, intersubiektywność, miłość) zostaje ona określona mianem heterocentrycznej. Pojęcie to, zaczerpnięte z pism samego Marcela, znajduje tu zastosowanie w celu odróżnienia od ugruntowanych już w literaturze przedmiotu, ale dotyczących zwłaszcza koncepcji późniejszych, nazw w rodzaju „filozofia innego” czy „dialektyka tożsamości i różnicy”; w ogólności dotyczy postawy zwrócenia się ku temu, co inne, które zarazem prowadzi do wewnętrznego samoodzyskania. Przed znajdującym się w drodze człowiekiem stoi zadanie odpowiedzi na wezwanie płynące zarówno z jego wnętrza, jak i z czegoś poza; ostatecznie jego celem staje się, by umocować własne istnienie w głębi rzeczywistości, która je przekracza. Wskazane przy tym zostaje, że etyka Marcela nie unika ontologii, a odpowiedź na pytanie o to, jak żyć, jest nierozerwalnie złączona z refleksją nad byciem.
212. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 2
Ks. Józef Kożuchowski Ks. Józef Kożuchowski
Człowiek wobec świata zwierząt w ujęciu Roberta Spaemanna
Man and the World of Animals According to Robert Spaemann

abstract | view |  rights & permissions
W artykule przedstawiono niektóre wątki interesujących analiz filozoficzno-etycznych Roberta Spaemanna na temat świata zwierząt, podejmowanych przezeń w duchu arystotelesowskim. Dotykają one kwestii, które wydają się być szczególnym przedmiotem zainteresowania zarówno znawców zagadnienia, jak i współczesnego człowieka. Są to: natura (jej specyfika) i status ontyczny zwierząt, cierpienie i jego źródła (m.in. eksperymenty i tresura), zabijanie tych stworzeń oraz jedzenie ich mięsa. Spaemann nie tylko nie podważał, ale w duchu myśli klasycznej i współczesnej (Helmuth Plessner) oryginalnie podkreślał istotową wyższość człowieka nad zwierzęciem. Czynił to m.in. przez zaakcentowanie zdolności człowieka do samorelatywizacji. Według wybitnego myśliciela niemieckiego zasady etyczne normujące nasze odniesienie do zwierząt łączą się ściśle z metafizycznym rozumieniem ich bytowości. Zasady te bowiem mają swoją podstawę w teleologicznej naturze naszych mniejszych braci i podmiotowej formie ich egzystencji. Spaemann akcentował rolę życzliwości, odpowiedzialności i troski, utylitarystyczną zasadę rachunku korzyści i strat, imperatyw kategoryczny Kanta oraz normę personalistyczną. Natomiast obowiązek ochrony zwierząt i odpowiedzialności za nie rozwijał w kontekście godności ludzkiej. Podjęto próbę wykazania, jak doniosła jest teleologiczna perspektywa, której nikt tak wyraziście i przekonująco nie ukazał w odniesieniu do zwierząt we współczesnej niemieckiej filozofii jak właśnie Spaemann. Dokonano także porównania jego stanowiska na temat świata zwierzęcego z wizją Petera Singera. Przede wszystkim w artykule podjęto próbę rekonstrukcji Spaemanna myśli dotyczącej etycznych i metafizycznych aspektów stosunku człowieka do zwierząt.
213. Roczniki Filozoficzne: Volume > 69 > Issue: 2
Małgorzata Borkowska-Nowak Małgorzata Borkowska-Nowak
Słabość liberalnej demokracji dźwignią sukcesu partii antyestablishmentowych: Chantal Mouffe o wyzwaniach polityczności
The Weakness of Liberal Democracy a Lever to the Success of Anti-Establishment Parties

abstract | view |  rights & permissions
Jesteśmy dziś w Europie świadkami zwrotu populistycznego, można mówić nawet o „populistycznym momencie”, który odsłania oblicza kryzysu neoliberalnej demokracji. Jak podkreśla Chantal Mouffe, ów „populistyczny moment” wyraża zbiór heterogenicznych żądań, których nie da się umieścić w tradycyjnym spektrum politycznym na osi lewica–prawica. Bitwy naszych czasów będą toczyć się między prawicowym a lewicowym populizmem. I chociaż obecny stan społeczeństw liberalnych zdaje się sprzyjać rozwojowi prawicy, Mouffe udowadnia, że tylko odnowienie myśli lewicowej, ściślej — lewicowy populizm może przyczynić się do radykalizacji demokracji. Celem artykułu jest analiza przyczyn rosnącego sukcesu partii populistycznych w krajach europejskich oraz zbadanie, czy formy przejawiania się obecnego kryzysu wpływają na rozwój narracji populistycznej, zwłaszcza w jej prawicowej odsłonie.
214. Roczniki Filozoficzne: Volume > 70 > Issue: 2
Włodzimierz Galewicz Włodzimierz Galewicz
Jak wiele powinniśmy poświęcać dla innych? Obowiązki pomocy potrzebującym w ujęciu Tomasza z Akwinu
How Much Should We Sacrifice for Others? Thomas Aquinas on Duties to Assist People in Need

abstract | view |  rights & permissions
Przedmiotem tego artykułu jest zakres i charakter obowiązków, które w ujęciu Tomasza z Akwinu należą do szczególnej podklasy aktów dobroczynności lub czynienia dobra, noszącej u niego nazwę eleemosyna. Tłumacząc ten termin przez „pomoc potrzebującym” lub „pomoc w potrzebie”, biorę pod rozwagę pytanie, w jakich okolicznościach udzielanie tej pomocy jest według Tomasza działaniem obowiązkowym, a w jakich tylko zalecanym lub nawet niewłaściwym. W szczególności staram się ustalić, jak wiele z naszego osobistego dobra (majątku, komfortu lub wolnego czasu) jego etyczna teoria każe nam przeznaczać na wspieranie innych, nawet przy założeniu, że oni tego wsparcia potrzebują.
215. Roczniki Filozoficzne: Volume > 70 > Issue: 2
Maciej Smolak Maciej Smolak
O Arystotelesowej Proairesis w interpretacji Sebastiana Petrycego z Pilzna, czyli o „Wyborze abo przedsięwzięciu”
On Aristotle’s Proairesis as Interpreted by Sebastian Petrycy of Pilzno: On “Choice or Undertaking”

abstract | view |  rights & permissions
Przedmiotem artykułu jest próba rozjaśnienia sensu Arystotelesowej proairesis w interpretacji Sebastiana Petrycego z Pilzna. Autor dowodzi, że wyrażenie „wybór abo przedsięwzięcie” nie jest użyte przypadkowo i że Arystotelesową proairesis w interpretacji Petrycego tworzą: (1) przedsięwzięcie w sensie wyznaczenia celu do realizacji; (2a) wybór własny w sensie preferencyjnego wyboru, czyli wyboru jednej strategii działania zamiast innej; (2b) wybór własny w sensie decyzji o przystąpieniu do obranej strategii działania; (3) przedsięwzięcie w sensie rozpoczęcia (i kontynuacji) działania prowadzącego do urzeczywistnienia wyznaczonego celu.
216. Roczniki Filozoficzne: Volume > 70 > Issue: 2
Stanisław Ruczaj Stanisław Ruczaj
Chrześcijaństwo i problem ukrytości. Krytyka obrony z Wcielenia
Christianity and the Problem of Hiddenness: A Critique of Defence from the Incarnation

abstract | view |  rights & permissions
Argument z ukrytości Johna L. Schellenberga jest współcześnie jednym z najżywiej dyskutowanych argumentów za ateizmem. Rozumowanie kanadyjskiego filozofa wskazuje na problematyczność zjawiska niezawinionej niewiary w istnienie Boga przy założeniu, że doskonale kochający Bóg istnieje. W książce Ukrytość i wcielenie. Teistyczna odpowiedź na argument Johna L. Schellenberga za nieistnieniem Boga (2020), Marek Dobrzeniecki zaproponował nowatorską obronę przed tym argumentem, wykorzystującą chrześcijańską doktrynę o wcieleniu Syna Bożego. W artykule wykazuję, że obrona z Wcielenia nie odnosi sukcesu. Błędna jest bowiem jej kluczowa teza, iż Bóg wcielony musi być ukryty dla człowieka. W świetle tego rezultatu problematyczne staje się istnienie niezawinionej niewiary we Wcielenie. Ten problem ukrytości wcielonego Boga zawiera w sobie jako część składową problem ukrytości Boga w sformułowaniu Schellenberga.
217. Roczniki Filozoficzne: Volume > 70 > Issue: 2
Bogdan Szlachta Bogdan Szlachta
Dwa wymiary filozofii politycznej. Na marginesie debaty dwóch polskich filozofów XVII w.
Two Dimensions of Political Philosophy: Side Notes to a Debate between Two Polish Philosophers of the 17th Century

abstract | view |  rights & permissions
Poszukiwania prowadzone przez filozofów politycznych dotykają zwykle wymiaru normatywnego: wsparte na rozstrzygnięciach dotyczących pojmowania świata, niekiedy z udziałem osobowego Boga, oraz pojmowania człowieka w świecie tym osadzonego, ustalają podstawy ładu stanowiącego analogon kosmosu lub wyraz Bożej woli, następstwo ewolucji lub rozstrzygnięć świadomie dokonywanych przez panujących albo legitymizujących ich. Drugi wymiar budzi mniejsze zainteresowanie filozofów, większe prawników i politologów wkraczających niekiedy również na pole filozofii politycznej. Wymiar ten ma walor instytucjonalny, wiążąc się z próbą wskazania „mechanizmów” pozwalających realizować ład normatywny. Przedmiotem rozważań będą różne rozwiązania proponowane w obu wymiarach refleksji przez dwóch polskich autorów XVII w.
218. Roczniki Filozoficzne: Volume > 70 > Issue: 2
Ryszard Kleszcz Ryszard Kleszcz
Polskie dwudziestowieczne dyskusje dotyczące racjonalności
Polish 20th-Century Discussions of Rationality

abstract | view |  rights & permissions
Artykuł przedstawia dwudziestowieczne polskie dyskusje filozoficzne dotyczące racjonalności, w szczególności w kontekście poznawczym. Omawiane są stanowiska wielu uczonych, począwszy od Kazimierza Twardowskiego i założonej przezeń Szkoły Lwowsko-Warszawskiej do myślicieli okresu powojennego: Leszka Kołakowskiego i Mariana Przełęckiego. W części drugiej poddane są dyskusji i analizie trzy kwestie systematyczne, dotyczące racjonalności przekonań: problem ich binarności, kryteriów racjonalności oraz zagadnienie uzasadnienia jej wyboru.
219. Roczniki Filozoficzne: Volume > 70 > Issue: 2
Anna Brożek Anna Brożek
Rekonstrukcja pojęć w Szkole Lwowsko-Warszawskiej. Teoria i praktyka
Reconstruction of Concepts in the Lvov–Warsaw School: Theory and Practice

abstract | view |  rights & permissions
Pojęcia były zawsze jednym z najważniejszych obiektów badań filozoficznych. Szczególnie duży wkład do teorii analizy pojęć wnieśli przedstawiciele polskiej gałęzi XX-wiecznej filozofii analitycznej, czyli Szkoły Lwowsko-Warszawskiej. Badaniom filozoficznym w tej szkole przyświecał postulat jasności myślenia i mowy. Analiza i doskonalenie pojęć oraz języka filozoficznego jako ich nośnika były naturalnym wyrazem programu metodologicznego, jaki formacji tej nadał jej założyciel, Kazimierz Twardowski. W artykule przedstawiona jest procedura rekonstrukcji pojęć, stosowana powszechnie w szkole Twardowskiego. Okazuje się, że pomimo głębokich niekiedy różnic między poszczególnymi przedstawicielami SLW (wyrażających się chociażby w opozycji psychologizm–logicyzm) da się wskazać pewne rysy wspólne prowadzonych w szkole badań nad pojęciami. Są to przede wszystkim moment kategorialny i moment konstrukcyjny, ze względu na który całą procedurę najlepiej określić właśnie jako „rekonstrukcję”. Bliżej zostały omówione dwa przykłady rekonstrukcji pojęć: praca Jana Łukasiewicza dotycząca pojęcia przyczyny oraz wyniki Alfreda Tarskiego dotyczące pojęcia prawdy.
220. Roczniki Filozoficzne: Volume > 70 > Issue: 2
Janusz Maciaszek Janusz Maciaszek
Zdania psychologiczne na tle reizmu u Tadeusza Kotarbińskiego
Psychological Sentences and Reism in Tadeusz Kotarbiński

abstract | view |  rights & permissions
Analiza zdań psychologicznych stanowi jeden z najważniejszych elementów programu semantycznego zainicjowanego przez Tadeusza Kotarbińskiego, zwanego reizmem w wersji semantycznej. Celem tego programu było wyeliminowanie z języka wyrażeń oraz struktur gramatycznych, które reifikowały relacje, własności, zdarzenia oraz zawartości aktów psychicznych. Aby wyeliminować zawartości aktów psychicznych Kotarbiński zaproponował oryginalną analizę wypowiedzeń zdań psychologicznych parafrazowanych w postaci par wypowiedzeń, eliminując tym samym konieczność wprowadzania wszelkich bytów mentalnych lub intencjonalnych. W artykule przedstawiam krótko rozwiązania problemu zdań psychologicznych autorstwa Fregego i Russella, następnie wskazuję na filozoficzne inspiracje reizmu Kotarbińskiego. Analiza zdań psychologicznych przedstawiona przez Kotarbińskiego nie tylko rozwiązuje problem braku zastępowalności ekstensjonalnej, ale doprecyzowuje również jego poglądy reistyczne. Na koniec dokonuję krótkiego porównania analizy Kotarbińskiego z analogicznym rozwiązaniem autorstwa Donalda Davidsona, znanym jako analiza parataktyczna, które było rezultatem innych założeń filozoficznych, w szczególności zaś odmiennej od Kotarbińskiego wersji monizmu oraz innego podejścia do problemu prawdy.