Proceedings of the XXIII World Congress of Philosophy

Η παρούσα ανακοίνωση εξετάζει τη σχέση μεταξύ του κονστρουκτιβισμού (κατασκευασιοκρατίας) και της σωκρατικής παιδαγωγικής. Συγκεκριμένα εξετάζει, αν ένας δάσκαλος που είναι οπαδός της σωκρατικής παιδαγωγικής, μπορεί ταυτόχρονα να είναι και κονστρουκτιβιστής. Στο πρώτο μέρος της ανακοίνωσης γίνεται μια εννοιολογική αποσαφήνιση της θεωρίας του κονστρουκτιβισμού ως θεωρία μάθησης, καθώς και της σωκρατικής παιδαγωγικής. Στη συνέχεια ερευνάται το κατά πόσον η σωκρατική παιδαγωγική και ο κονστρουκτιβισμός μπορούν να συνυπάρξουν και να αλληλοσυμπληρωθούν. Μάλιστα γίνεται μια προσπάθεια αναζήτησης των κοινών συντεταγμένων μεταξύ τους, αλλά ταυτόχρονα εντοπίζονται και ορισμένα σημεία εκ διαμέτρου αντίθετα. Η ανακοίνωση καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η σωκρατική παιδαγωγική είναι ο προπομπός του κονστρουκτιβισμού και ότι τα πρώτα ίχνη αυτής της σύγχρονης θεωρίας της μάθησης κρύβονταν στους πλατωνικούς διαλόγους.

Μια σύγχρονη θεωρία της πολιτικής παιδείας οφείλει να διερευνήσει και να θεματοποιήσει εντός της εκπαίδευσης κινητήριους μηχανισμούς δημιουργίας και αναπαραγωγής «πρακτικών» χειραφέτησης και κοινωνικής αλληλεγγύης. Με αφετηρία αυτήν την κριτική χαμπερμασιανή διάγνωση της μοντέρνας κοινωνίας θα καταδείξουμε τις δυνατότητες που έχει η πολιτική στο βαθμό που ακόμη μπορεί να διαμορφώνει το εκπαιδευτικό σύστημα, δηλαδή να εισαγάγει και να ενδυναμώσει τις μορφές της διυποκειμενικής ρύθμισης, οι οποίες αφορούν «βιοκοσμικά αποθέματα», όπως τη συνεννόηση, τη συνεργασία και την αλληλεγγύη εντός του πεδίου της διαπαιδαγώγησης. Η κρίση του πολιτικού και της πολιτικής πρέπει να κατανοηθεί μάλλον ως μια πρόκληση για τον επαναπροσδιορισμό της πολιτικής. Όμως ο εκσυγχρονισμός των συστημικών μηχανισμών που εκφράζεται με την υπερανάπτυξη των υποσυστημάτων της οικονομίας και της διοίκησης, που στηρίζονται στα «διευθυντικά» μέσα του χρήματος και της εξουσίας, διαβρώνει τις συμβολικές και τις «επικοινωνιακές δομές» του βιοκόσμου της εκπαίδευσης. Γι’ αυτόν το λόγο η σύγχρονη κριτική θεωρία της πολιτικής παιδείας στο πλαίσιο αυτού του αναδυόμενου μεταμοντέρνου πολιτικού πλουραλισμού καλείται, έχοντας ήδη αρθρώσει έναν κριτικό λόγο για την τεχνική, εκμεταλλευόμενη τις δυνατότητες των ηλεκτρονικών μέσων (ΜΜΕ, διαδίκτυο), να συμβάλει στην ανάδειξη, στην υποστήριξη και στην περαιτέρω ενδυνάμωση των ήδη εκπεφρασμένων τοπικών εκπαιδευτικών δράσεων.

Ενώ στον αρχαιοελληνικό και ρωμαϊκό πολιτισμό προσδίδεται στον όρο «αξιοπρέπεια» ένα νοηματικό περιεχόμενο που έχει, ως επί το πλείστον, χαρακτήρα ηθικό, χαρακτηρίζοντας αποκλειστικά πρόσωπα δημόσια, από τον Kant και εφεξής η έννοια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας αποτελεί τον σηματωρό των περιεχομένων μιας δημοκρατικής έννομης τάξης και·παραπέμπει στα δικαιώματα, δηλαδή εκείνα που οφείλουν να ασκούν οι πολίτες μιας πολιτικής κοινότητας. Η καντιανή αυτή σύνδεση του ζητήματος της αξιοπρέπειας του ανθρώπου με το πρόβλημα της συστατικής θέσης της πολιτικής κοινότητας (και του κεντρικού ρεύματος της παράδοσης που ακολουθεί) έχει να αντιμετωπίσει μια διπλή δυσκολία: πρώτον, ότι η πολιτική κοινότητα στην οποία αναφέρεται συγκροτείται από τον τύπο του δυτικού πολίτη· δεύτερον, ότι οφείλει να λαμβάνει πάντα υπ’ όψη της το γεγονός πως την αξιοπρέπεια του ανθρώπου θα μπορούσε εν τέλει να τη διασφαλίσει η ίδια η ανθρωπότητα ως συγκροτούσα ένα συντεταγμένο και ενιαίο πολιτικό υποκείμενο. Εξίσου όμως η καντιανή αυτή απαίτηση υποθηκεύεται, ως προς την οπτική της θεμελίωσής της, τόσο σε έναν μεταφυσικό περιορισμό όσο και σε μια ιδεολογία. Στην πρώτη περίπτωση αναφερόμαστε στην ανάγκη θεμελίωσης της αξιοπρέπειας του ανθρώπου στη ratio, ενώ στη δεύτερη περίπτωση αναφερόμαστε στην ιδεολογία της προόδου, η οποία κατακυριάρχησε στο σύγχρονο δυτικό κόσμο. Η έξοδος από τις δυσκολίες αυτές δεν θα μπορούσε να είναι εύκολη. Ωστόσο, και μάλιστα στην προοπτική της αναζήτησης του παιδευτικού τόπου άρθρωσης και διασφάλισής της αξιοπρέπειας του ανθρώπου, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι ο τόπος αυτός δεν είναι εκείνος μιας φιλοσοφικής θέσης, αλλά μιας πολιτικής ιδέας που αφορά τη θέσμιση της κοινωνίας ως πολιτικής κοινότητας και αντιστοίχως ενός πολιτικού βούλεσθαι.