Roczniki Filozoficzne

This article interprets Eckhart’s contradictions by presenting them as a result of an existential search for salvific power. It is shown that power is ambivalent in nature: it is the power of what is and the power of (self)overcoming (of what is). Just because power is in itself ambivalent and the process of searching for it existentialist (so not completely conscious), Eckhart’s mystical texts are full of contradictions and the German mystic is apparently not aware of it. The sample of them is shown in this article with regard to his ideas on God and man. Three other interpretations of Eckhart’s (“apophatic,” “educational,” “methodological”) are presented and argued against.

Artykuł poświęcony jest teorii mistyki, której zręby znajdujemy w pismach prof Bernarda McGinna, jednego z najwybitniejszych współczesnych badaczy mistyki chrześcijańskiej. Prezentowane w jego pracach rozumienie mistyki określone zostało w niniejszym artykule jako „integralne". Traktuje ono fenomen życia mistycznego w sposób całościowy, rozpatrując go na trzech płaszczyznach: jako element religii, jako proces i jako przeżycie bezpośredniej obecności Boga. W związku z tym jego poglądy na istotę i naturę mistyki zostały przedstawione za pomocą czterech kategorii: „kontekstualności", „procesualności", „obecności" oraz „świadomości mistycznej". Dodatkowo omówiono kwestię bezpośredniości przeżycia mistycznego, wyrażoną za pomocą pojęcia „zapośredniczonej bezpośredniości".W takim ujęciu mistyka jawi się w perspektywie historycznej jako wpisana na trwałe w kontekst konkretnej religii. Jest ona rzeczywistością niezwykle dynamiczną, o charakterze procesual- nym, dziejącą się wraz z historią i rozwojem duchowym konkretnego człowieka. W całość procesu duchowego wpisują się poszczególne etapy i znaki mistycznego dojrzewania, w różnym stopniu obecne w przygotowaniu, samym przeżyciu mistycznym oraz w jego konsekwencjach. Różnorodne przeżycia duchowe stają się w ten sposób nie tylko kamieniami milowymi na mistycznej drodze, ale również różnymi formami uobecniania się Boga. Ta Boża obecność staje się na pewnym bardzo zaawansowanym etapie tego procesu niezwykle bezpośrednia i przemieniająca, dając w ten sposób asumpt do kształtowania się nowego rodzaju świadomości, którą McGinn określa przymiotnikiem „mistyczna”. Właśnie kategoria „świadomości mistycznej” pozwala przezwyciężyć podmiotową dezintegrację osoby ludzkiej, która jej zagraża wówczas, gdy poszczególne fenomeny mistyczne postrzega się jedynie w perspektywie jednostkowych doświadczeń zmysłowo-emocjonalnych. Dlatego też pojęcie „obecności” i „świadomości mistycznej” lepiej nadają się do interpretacji fenomenu życia mistycznego niż kategoria „doświadczenia”, która wydaje się nazbyt redukcjonistyczna. Prace prof. B. McGinna stanowią ważny wkład we współczesną dyskusję nad naturą mistyki.

Artykuł stanowi próbę zarysowania kilku istotnych wątków dwóch istotnych średniowiecznych koncepcji celowości. Twórcami owych koncepcji są Jan Duns Szkot i Walter Chatton. Autor skupia się na trzech zagadnieniach: (1) argumentach na rzecz przyjęcia teleologii naturalnej, (2) statusie ontologicznym celu, (3) statusie Boga jako przyczyny celowej. Dokonywane analizy mają pokazać, iż wiele poglądów wygłaszanych przez Dunsa Szkota i Chattona stanowiło podważenie wcześniejszej scholastycznej wizji całościowej teleologii, która swą najbardziej dojrzała postać otrzymała w myśli Tomasza z Akwinu, przygotowując nadejście nowożytnej krytyki celowości.

Pokazujemy, że kosmologia współczesna posiada cechy efektywnej teorii fizycznej podobnej do standardowego modelu cząstek elementarnych. Obecnie mamy do czynienia z konstytuowaniem się tzw. standardowego modelu kosmologicznego. W pracy wskazujemy na cechy charakterystyczne takiego modelu, który jest modelem kosmologicznym o maksymalnej symetrii (jednorodność i izotropowość przestrzenna) wypełnionego materią barionową i ciemną materią oraz ciemną energią (ze stałą kosmologiczną). Model ten jest nazywany modelem standardowym LCDM (Lambda - Cold - Dark Matter model) i jest rozwiązaniem klasycznych równań Einsteina z członem kosmologicznym.Proces wyłonienia się modelu LCDM z modelu CDM można traktować jako proces emer- gencji epistemologicznej. Wskazujemy na dwa użyteczne pojęcia: bifurkacji i strukturalnej niestabilności, które mogą być użyteczne w konceptualizacji predykatu nowy, w opisie pojęcia emergencji standardowego modelu kosmologicznego. Na marginesie naszych rozważań formułujemy koncepcję bifurkacyjnego rozwoju kosmologii w drodze kolejnej bifurkacji jej parametrów. Wówczas przejście od modelu dynamicznego CDM do modelu LCDM posiada charakter bifurkacji typu widłowego. Ten scenariusz jest zgodny ze scenariuszem nieliniowego rozwoju nauki Michała Hellera.

Celem artykułu jest próba przedstawienia krótkiej genealogicznej historii medium mowy i pisma, która wykorzystuje, rozwija i rekonstruuje zarazem, poglądy i punkt widzenia Sloterdijka na ten temat. Przedmiotem analiz jest formacja dyskursywna o mowie i piśmie ukształtowana w kulturze zachodniej, składająca się z argumentacji i wyobrażeń zawartych w Biblii, tekstach filozoficznych, głównie Platona i Hegla, i literackich, tu tylko sygnalnie odnotowanych. Chodzi wreszcie także o historię społeczną, spojrzenie na rewolucje i kolonializm przez pryzmat medium druku/pisma — opartych na nim relacji władzy i panowania. Dla Sloterdijka wszystkie te zdarzenia dyskursywne i społeczne mają wspólne podłoże resentymentalne — zakłada on bowiem za Nietzschem, że u źródeł kultury czai się okrucieństwo i perwersja. Pytanie: po co to robi, co nowego ta zużyta historycznie rama interpretacyjne pozwala mu powiedzieć o mediach dawniej i dziś?

Jedną z centralnych kwestii dotyczących problemu wolnej woli stanowi zagadnienie moralnej odpowiedzialności. Na ogół utrzymuje się, iż ma ono najdalej idące konsekwencje dla życia społecznego oraz prawa. Jak jednak argumentuje Galen Strawson, nie można odpowiadać moralnie za własne działania. Argument przebiega następująco: dana osoba podejmuje decyzję w oparciu o swój charakter, osobowość lub inne czynniki umysłowe. Z drugiej strony, za czynniki te nie można ponosić odpowiedzialności, wydaje się bowiem oczywiste, że są one powodowane innymi czynnikami, takimi jak wychowanie czy geny, za które nie jesteśmy odpowiedzialni. Jedynym wyjściem byłoby bycie causa sui, tj. bycie przyczyną samego siebie. Jednakże zgodnie z rozpowszechnioną opinią nic nie może być causa sui. W takim wypadku odpowiedzialność moralna jest niemożliwa.