Volume 27, Issue 1, 1979
Metafizyka, Logika, Historia, Filozofii
Olivier Lacombe
Pages 77-83
Odnowiona doktryna o wyobraźni i wyobrażeniu w perspektywach współczesnego tomizmu
Współczesne zainteresowania transcendentalną wyobraźnią i wyobrażeniem, badania nad archetypami, symbolami i mitami, wzbogacają wiedzę antropologiczną. Często prowadzą one jednak do skrajraego irracjonalizmu. J. Maritain, dostrzegając zarówno wartości tych badań, jak i związane z nimi niebezpieczeństwa, dokonał nowej interpretacji twórczości poetyckiej, w świetle kilku podstawowych tez filozofii tomistycznej. Poglądy Maritaina posiadają wartość również w odniesieniu do innych dziedzin twórczości. Wysiłek twórców, zmierzający do wyzwolenia się od „przyzwyczajeń logicznych”, prowadzi do licznych iluzji i aberracji. Zbyt radykalne odrzucanie tego, co racjonalne (np. przez surrealistów) stanowi istotne zagrożenie dla intelektu ludzkiego. Filozoficzne rozwiązanie sporu między twórczością artystyczną i rozumem może nastąpić na gruncie nauki św. Tomasza o władzach duszy ludzkiej. Intelekt czynny niekiedy naświetla swymi promieniami wyobrażenie, aby z niego wydobyć ukrytą inteligibilność i przygotować utworzenie pojęcia; pozostaje on wówczas na usługach rozumu logicznego. Innym razem intelekt czynny oświeca wyobrażenie nie w tym celu, aby mu narzucić dyscyplinę rozumu pojęciującego, lecz żeby ukonstytuować świat wyobrażeniowy. W tym drugim przypadku możemy mówić o wyobraźni transcendentalnej (ale nie w sensie kantowskim), która winna być podstawą twórczego „ja” artysty. Tak pojęta wyobraźnia może również odgrywać ważną rolę w dochodzeniu do doświadczenia Absolutu.