Roczniki Filozoficzne

Autor omawia wybrane antynaturalistyczne argumenty z rozumu, proponowane przez takich myślicieli, jak Balfour, Haldane, Joad, Lewis, Taylor, Moreland, Plantinga, Reppert i Hasker. Jak utrzymuje, żaden z tych argumentów nie stanowi poważnego wyzwania dla naturalistów, którzy są zwolennikami teorii identyczności. Co więcej, twierdzi, że niektóre z nich nie stanowią nawet przekonujących wyzwań dla naturalizmu wziętego w ogólności. W końcowej części tekstu autor zwraca uwagę na pewne wyraźne różnice między antynaturalistycznymi argumentami Williama Haskera a pozostałymi argumentami omawianymi w artykule.

Pomimo tego, że autor zgadza się z Williamem Haskerem co do opozycji wobec wielu rozwiązań we współczesnej filozofii umysłu, istnieją między nimi pewne punkty sporne. W artykule autor omawia dwa z nich. Pierwszy dotyczy traktowania przez Haskera tego, co jest dziś powszechnie znane jako argument z rozumu, związany z zagadnieniem, czy rozumowania mają zasadniczo charakter przyczynowy czy teleologiczny. Drugi spór dotyczy poglądu Haskera na wolność libertariańską i tego, czy do wyjaśnienia naszych wolnych wyborów potrzebne jest odwołanie się do przyczynowości.

Autor w swoim artykule szkicuje obraz ogólnej teologii, która odchodzi od koncepcji wolności jako „alternatywnych możliwości” na rzecz wolności jako „aktualnej sekwencji”. Autor odróżnia swoje podejście od rozwiniętej teorii teizmu otwartego Williama Haskera. Pogląd autora na temat Bożej przedwiedzy mieści się pomiędzy ideą pełnej przedwiedzy a ideą jej całkowitego braku (teizm otwarty).

Autorka nie zgadza się z Williamem Haskerem co do tego, czy odwołując się do szczególnego rozumienia boskiej wieczności, można pogodzić ideę Bożej przedwiedzy z wolnością człowieka w ujęciu libertariańskim. Hasker twierdzi, że gdyby Bóg posiadał przedwiedzę o konkretnym przyszłym wyborze człowieka, wybór ten nie mógłby być wolny w sensie wolności libertariańskiej. Wręcz przeciwnie, autorka uważa, że biorąc pod uwagę określoną teorię czasu (pogląd, że wszystkie czasy istnieją jednocześnie) możliwe jest pogodzenie Bożej przedwiedzy z wolnością libertariańską. W swoim niedawnym artykule pt. „Can Eternity Be Saved? A Comment on Stump and Rogers”, Hasker wyjaśnia, że jednym z podstawowych obszarów braku zgody między nim i autorką jest to, co każde z nich uznaje za wymóg zaistnienia wolnej woli w ujęciu libertariańskim. W niniejszym artykule autorka przedstawia wersję libertarianizmu, którą uważa za przekonującą, a następnie wyjaśnia, w jaki sposób libertariański wolny wybór może stanowić przedmiot przedwiedzy Boga. Następnie autorka wyjaśnia, dlaczego Hasker uważa to podejście za nie do przyjęcia. Otóż nie oddaje ono sprawiedliwości temu, co on uważa za wymagane dla zaistnienia wolności libertariańskiej. Na koniec autorka podaje argumenty, które wykazują błąd Haskera w jego podejściu do analizy wolnej woli.

Koncepcja sposobu istnienia Boga jako bytu wiecznego wprowadza istotną różnicę w rozpatrywaniu różnych zagadnień współczesnej filozofii religii, w tym na przykład tematu pozornej niezgodności między Boską wszechwiedzą a ludzką wolnością. Jednak w obecnej debacie filozoficznej koncepcja ta została zakwestionowana jako nieskuteczna w rozwiązaniu problemów filozoficznych, dla których została niejako powołana. Chociaż Boecjusz na początku VI wieku sądził, że może ona rozstrzygnąć problem niezgodności między boską przedwiedzą a wolną wolą człowieka, niektórzy współcześni filozofowie, tacy jak William Hasker, twierdzą, że jakiekolwiek wsparcie ze strony przyjętej koncepcji wieczności w rozstrzygnięciu tego zagadnienia ulega osłabieniu wskutek zadziałania niekorzystnych z religijnego punktu widzenia konsekwencji tej koncepcji dla takich pojęć, jak Boża opatrzność i działanie Boga w czasie. W artykule autorka analizuje i odpowiada na argumenty Williama Haskera sformułowane przeciwko doktrynie Boskiej wieczności.

Według Quentina Smitha Bóg jako przyczyna istnienia świata jest logicznie niespójny z wszystkimi znanymi definicjami przyczynowości, a zatem logicznie niemożliwy. Na przykład Bóg filozofów nie mógłby stworzyć świata ani w sensie dosłownym, ani w sensie analogicznym. Smith broni tej tezy odwołując się do typowych poglądów na temat natury „przyczyny”, i twierdzi, że ta obrona jest udana. W odpowiedzi autor przedstawia własną koncepcję przyczynowości Boskiej i próbuję pokazać, że Smithowi nie udało się dowieść, iż relacja Boga do świata nie ma charakteru przyczynowego. Autor argumentuje ponadto, że lepiej jest rozważać osobno poszczególne Boskie moce i doskonałości, ponieważ zawierają one w sobie pomieszanie dosłowności i analogiczności.

W niniejszym eseju autor, dyskutując z Williamem Haskerem, rozpatruje dwa Boskie dylematy w sytuacji przed stworzeniem świata. Centralnym przedmiotem tych rozważań są racje za stworzeniem świata – racja miłości (łaski) i racja manifestacji – które jakoś przeważyły racje przeciw stworzeniu świata (rację braku potrzeby i rację niedoskonałości) i których współwystępowanie wyznaczyło obraz (raczej relatywnie) optymalnego świata do stworzenia. Okazuje się, że świat ten przypomina nasz świat oraz świat teizmu Haskera. W świecie tym Bóg powołał do istnienia zarówno to, co jest jego niegodne (okazując tak w szczególny sposób swoją łaskę), jak i to, co odznacza się wysokimi stopniami doskonałości (manifestując w ten sposób swą chwałę). Eschatologiczne zwieńczenie świata ma być przy tym pełnią realizacji łaski i manifestacji Boga. W końcowej części tekstu próbuje się uzasadnić tezę, że przedstawiona koncepcja nie wymaga odrzucenia idei Boskiej niecierpiętliwości.

William Hasker był jednym z najbardziej stanowczych i wnikliwych krytyków odrodzenia molinizmu. Skupił się on na „problemie wolności”, czyli na grupie wyzwań, które mają pokazać, że molinizm nie pozostawia miejsca na prawdziwie wolne działanie człowieka (HASKER 1986, 1995, 1999, 2000a, 2000b, 2011). Wyzwania te koncentrują się na kluczowym elemencie narracji tego jezuickiego ruchu: kontrfaktycznych okresach warunkowych wolności stworzeń. Według molinistów, te okresy warunkowe posiadają wartości logiczne, które były znane Bogu przed jego decyzją o tym, który możliwy świat chce urzeczywistnić. Ta Boska „wiedza pośrednia” ma umożliwić Bogu realizację szczegółowego planu dla historii świata bez naruszenia wolności stworzeń. Hasker twierdził jednak, że owa wiedza pośrednia pozbawia nas zdolności do czynienia inaczej (niż czynimy), co jest przecież kluczowym elementem ludzkiej wolności i odpowiedzialności. Autor artykułu stawia sobie trzy cele. Po pierwsze, zamierza zbadać naturę okresów warunkowych wolnych decyzji stworzeń, ukazując niektóre trudności w określeniu ich zakresu i natury. Po drugie, chce rozpatrzyć konsekwencje różnych odpowiedzi na ważne pytanie, które jak dotąd nie zostało poruszone w literaturze przedmiotu: czy posiadamy kontrfaktyczną władzę nad okresami warunkowymi boskiej wolności? I po trzecie, autor chciałby zarekomendować molinistom pewną poprawkę, która pozwoli na rozwiązanie problemu wolności.

W artykule autor przedstawia główne założenia teodycei porządku naturalnego i teodycei wolnej woli Williama Haskera. Następnie zadaje pytanie, czy teodycea Haskera jest kompatybilna z chrześcijańską doktryną ciągłego stwarzania. Rozważa różne sposoby rozumienia pojęcia ciągłego stwarzania i związane z nimi trudności. Na końcu proponuje zmodyfikowaną koncepcję ciągłego stwarzania i stawia tezę, że jest ona zgodna z założeniami teodycei Williama Haskera.

W artykule autor omawia dwie kwestie: logiczne problemy dotyczące Trójcy Świętej i metafizyczny problem Wcielenia. Autor proponuje rozwiązanie obu tych problemów – neolocke’owską teorię Trójcy Świętej i Wcielenia, która stosuje neolocke’owską teorię tożsamości osoby do doktryn o Trójcy Świętej i Wcieleniu.

Determinizm, przyczynowość, przypadek, wolna wola i Boska opatrzność stanowią klasyczny, splątany problem, leżący w trzech domenach: filozofii, teologii i fizyki. Niedawny artykuł Dariusza Łukaszewicza w Rocznikach Filozoficznych (nr 3 z 2020 r.) jest tego znakomitym przykładem. Klasyczna fizyka, ta Newtona i Laplace’a, może prowadzić do deizmu: Bóg stworzył świat, ale ten działa sam, jak mechaniczny zegarek. Fizyka kwantowa przyniosła pewną „nadzieję” dla raczej naiwnej teologii: Bóg działa w lukach między kwantami nieoznaczoności. Oczywiście, ścisły determinizm zagrażałby istnieniu wolnej woli. Tak, ale tylko wówczas, gdyby ludzki umysł był rządzony tylko prawami fizyki i gdyby nic nie istniało poza fizycznymi granicami czasu i przestrzeni. Dyskutujemy, że ludzkie działania leży pomiędzy dwoma światami: „ziemią” i „niebem”, używając języka Księgi Rodzaju. W świecie niematerialnym, poza ograniczeniami czasu i przestrzeni, zdarzenia deterministyczne nie stanowią sekwencyjnego łańcucha. Dyskutujemy natomiast, że zasada przyczynowości, prawo nadrzędne nawet dla fizyki, rządzi również w świecie niematerialnym. Tak więc, determinizm w świecie materialnym i przyczynowość w obu światach wydają się być warunkami dostatecznymi, aby wyeliminować „chaotyczne” czy przypadłościowe przyczyny ludzkiego (i Boskiego) działania.

The well-trotted path of interpretation of tragedy refers to a positive conflict of forces or values. In this article, we examine another possibility: to focus on a negative act involved in the tragedy, i.e., avoidance of essential goods and attachments. The avoidance makes the tragic hero live in a contracted world in which he cannot choose a good or save himself. The distinction between the positive and negative aspects of a tragic situation intersects with the distinction between the two layers of tragedy. The first layer involves unfortunate events and the subject’s strategies of resistance and self-preservation. The second layer involves new interactions between the subject, and the new reality changed by the effort of resistance. The new interaction leads to tragic guilt and turns the subject into a tragic hero. Between these layers, there is a dynamic exchange of content as it is between the negative and positive aspects of the tragedy. The negative act (rejection of values and attachments) and the affirmative act (the stand taken in an actual conflict of values, rations, claims) are mutually entangled. Any viable interpretation of tragedy should be able to follow both directions of their interaction. It is natural for philosophical hermeneutic to start with the negative act because it shows the immersion of tragedy in the structure of existence. This approach does not, however, remove the need for another hermeneutics, starting with the tragic experience. We tried to show this possibility by referring to the philosophy of Lev Shestov.

Czy miłość może usprawiedliwić zdradę? Autorka tekstu zaprasza do spojrzenia na powieść Borysa Pasternaka Doktor Żywago przez pryzmat krzywdy i przebaczenia. Bohaterów powieści przedstawia jako ludzi ze skazą, naznaczonych winą i cierpieniem. Zastanawia się, czy Lara Antipowa i Jura Żywago mogą usprawiedliwić swoje czyny pięknem i siłą swojej miłości, bo wydaje się, że w tym kierunku podąża narracja Pasternaka. Wskazując na skutki moralne ich czynów, Autorka uważa, że nie sposób ich usprawiedliwić najbardziej racjonalną interpretacją. Jej zdaniem powieść, kończąc się śmiercią głównych bohaterów, otwiera się na sferę transcendentalną, w której poranieni ludzie, udręczeni cierpieniem, stoją wobec siebie nadzy w swoim człowieczeństwie, uwolnieni od bagażu winy i krzywdy.

The article examines the relation between correspondence and convergence in Charles S. Peirce’s theory of truth. An analysis of the context in which the pragmatic concept of truth was introduced, as well as the logical structure of Peirce’s definition, support the claim that Peirce’s position should be understood as a reform of the classical concept of truth rather than its rejection. In particular, the question of the nominalist and realist interpretation of classical and nonclassical accounts of truth is addressed, as well as a critique of the proposal to reconcile the actualist and counterfactual interpretation of the convergence condition for truth.

This article aims to analyze the theory of truth contained in Edmund Husserl’s Logical Investigations. In my analysis, I start from a detailed description of conditions of the possibility of truth based on Husserl’s alethiology. I show that his theory assumes correlation, the parallelism between subjective and objective conditions of the possibility of cognition as a condition of truth. Based on this, I explain Husserl’s interpretation of the correspondence definition of truth found in Logical Investigations. I also provide arguments that this interpretation presupposes the ontological definition of truth and the idea of the infinite intellect as the ideal of a direct and exhaustive presentation of the object of cognition. Nonetheless, my conclusions don’t provide a complete interpretation of Husserl’s alethiology because I refrain from drawing metaphysical consequences from it. That is to say, I neither answer the question about realism/idealism in Logical Investigations nor the question of whether the idea of the infinite intellect should be understood in some metaphysical way (e.g. theistic one) or only as a regulative idea in the Kantian sense.

The paper discusses the lingual genesis of consciousness. The author reconstructs Daniel C. Dennett’s naturalization strategy, showing how, according to Dennett, language enables the emergence of consciousness in the evolution of humankind. This naturalization assumes a behavioristic view according to which consciousness is a covert verbal behavior. The author shows that Dennett adopts and transforms Mead’s, Skinner’s, and Jaynes’s original behavioristic approaches inscribing them into a course of human evolution. This inscription leads to specific problems discussed in the final part of the paper: There are actually two definitions of consciousness in Dennett’s philosophy — first says that consciousness is a kind of verbal behavior, second says that it is a virtual memetic machine. There is no explanation of the execution rule that could show how given mind content becomes conscious; Dennett introduces the competition metaphor instead. Some contentful events in the brain (mind contents) simply win with others. Inscription of the possible scenario of consciousness development in the evolutionary landscape does not mean that one can testify the theory yet.

Robert B. Brandom’s semantic inferentialism is an important and new theory of meaning in the contemporary, analytical philosophy of language. This theory is presented in an extensive way in the monograph entitled Making It Explicit: Reasoning, Representing and Discursive Commitment. The theory is pragmatic, normative, holistic and discursive. On the one hand, Brandom’s standpoint is glorified and on the other hand, it is controversial. This is why a metaphilosophical question arises: How to evaluate the impact of this theory into the philosophy of language? Inferentialism emphasises a material inference, de re ascription and the usage of demonstratives. Such categories are “vertical” and they accent „connection” with reality. Nevertheless, Brandom also emphasises an anaphoric concept of reference and truth. It makes his standpoint valuable because anaphoric understanding of reference and truth delivers an additional explication of the usage of words “refer to” or “is true.” But such categories are “horizontal.” Brandom grasps the problem of acquiring empirical meaning by expressions which initiate anaphoric chains. This is why he proposes — as an attempt of solving the problem — a modification of semantic inferentialism by adding revisionary and fallibilistic epistemology. In addition, Brandom enforces his theory by normative pragmatics which applies categories of assertion, entitlement, various commitments and a “score-keeping.” However, it seems that what is still missing is a notion of truth stronger than the one proposed in the anaphoric conception. What is requested is a notion of truth expressed in terms of the relation of the correspondence between a language and a reality. The disadvantage of the idea of correspondence is that it is difficult to define in a satisfactory way. But an important advantage is that it is “a language-reality” relation and not only “a language-language” relation. The objection does not demolish inferentialism. It expresses only a general epistemological difficulty of defining truth. However, the importance of inferentialism is that it tries to unite various elements. The theory attempts to explicate — in a more adequate way — what a meaning is and to explain how it is acquired by expressions.