|
1.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
65 >
Issue: 2
Przemysław Gut
Przemysław Gut
Gottfried Wilhelm Leibniz
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
The aim of this paper is to set out the following: firstly, the most important facts from Leibniz’s biography; secondly, the position of Leibniz’s philosophy within the philosophical thought of the 17th century; thirdly, the diverse ways to explicate Leibniz’s philosophical thought that are still in use in literature today; fourthly, basic features which define the general spirit as well as the methods ofLeibniz’s philosophizing.
Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie, po pierwsze, najistotniejszych faktów z biografii Leibniza; po drugie, miejsca filozofii Leibniza w ramach myśli filozoficznej wieku XVII; po trzecie, głównych trendów interpretacyjnych jego pism, czynnych do dzisiaj w literaturze histo- rycznofilozoficznej; po czwarte, podstawowych cech, które określą zarówno postawę filozoficzną Leibniza,jak też przyjęty przezeń sposób filozofowania.
|
|
|
|
2.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
65 >
Issue: 2
Martyna Koszkało
Martyna Koszkało
Scholastyczne Źródła Traktatu Gottfryda Wilhelma Leibniza Disputatio Metaphysica Deprincipioindividui
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
The object of this article is the scholastic inspirations found in the metaphysical disputation De principio individui by Gottfried Wilhelm Leibniz. The purpose ofthis study was, on one hand, a reconstruction of Leibniz’s theory concerning the principle of individuation, and on the other hand, a presentation of some texts by medieval scholastic authors (Henry of Ghent, Peter of Falco, Thomas Aquinas, Aegidius of Rome, Robert Kilwardby, William of Ockham) to whose ideas Leibniz refers in the named work, even though he had, for the most part, only second-hand information concerning them. In his juvenile treatise, Leibniz states that the individuating principle has to be universal, which means relevant to all kinds of being; it has to be metaphysical in character and not merely epistemological. He regards individuality as synonymous with unity combined with difference. He resolutely takes sides with nominalism and rejects the reality of all kinds of universal beings and beings whose unity is weaker than numerical unity. As a consequence of this assumption, he rejects the conceptions in which the principle of individuation is formed by: double negation, existence or the haecceity. By contrast, he embraces the solution (close to the tradition originated by Ockham and also related to Suarez), according to which the whole entity (tota entitas) of an individual thing is the principle of individuation. In effect, for Leibniz, any real thing is simply singular, which comes down to the thesis that a thing is singular owing to its own metaphysical subcomponents, which are singular by themselves.
Przedmiotem artykułu są scholastyczne inspiracje zawarte w dyspucie metafizycznej De principio individui Godfryda Wilhelma Leibniza. Celem artykułujest, z jednej strony, rekonstrukcja stanowiska Leibniza dotyczącego zasady jednostkowienia, z drugiej zaś strony przedstawienie tekstów średniowiecznych autorów (Henryka z Gandawy, Piotra z Falco, Tomasza z Akwinu, Idziego Rzymianina, Henryka z Gandawy, Roberta Kilwardby’ego, Wilhelma Ockhama), do których poglądów Leibniz się odnosi, a które najczęściej znał z drugiej ręki. W swym młodzieńczym dziele Leibniz deklaruje, że zasada jednostkowienia ma być uniwersalna, to znaczy dotyczyć wszystkich rodzajów bytów oraz musi mieć charakter metafizyczny, a nie epistemologiczny. Indywidualność z kolei traktuje jako synonim jedności i różnicy. Opowiada się po stronie nominalizmu, odrzucając istnienie jakichkolwiek form bytów ogólnych, czy bytów o jedności słabszej niż numeryczna. W związku z tym odrzuca koncepcje, w których zasadę jednostkowienia stanowi: podwójna negacja, istnienie czy haecceitas, przyjmując rozwiązanie (bliskie tradycji Ockhama i odnosząc się do Suareza), według którego cała byto- wość (tota entitas) indywiduumjest zasadąjednostkowienia. W efekcie według niego rzeczjestjedno- stkowa po prostu, co sprowadza się do tezy, że jest jednostkowa dzięki swym subkomponentom bytowym, które same sąjednostkowe.
|
|
|
3.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
65 >
Issue: 2
Krystyna Krauze-Błachowicz
Krystyna Krauze-Błachowicz
Analiza Treściowa „Dowodu Na Istnienie Boga” Zaproponowanego Przez Leibniza W 1666 Roku
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
Leibniz’s juvenile work De arte combinatoria of 1666 included the “Proof for the Existence of God.” This proof bears a mathematical character and is constructed in line with Euclid’s pattern. I attempted to logically formalize it in 1982. In this text, on the basis of then analysis and the contents of the proof, I seek to show what concept of substance Leibniz used on behalf of the proof. Besides, Leibnizian conception of the whole and part as well as Leibniz’s definitional method have been reconstructed here.
Młodzieńcze dzieło Leibniza De arte combinatoria z 1666 r. opatrzone zostało na końcu „Dowodem na istnienie Boga”. Dowód ma charakter „matematyczny” ijest zbudowany zgodnie z wzorcem Euklidesowym. Dowód ten w 1982 r. został poddany przeze mnie próbie formalizacji logicznej. W niniejszym tekście, wykorzystując wyniki tamtej analizy, staram się na podstawie treści zawartych w wierszach dowodu pokazać,jakim pojęciem substancji posługiwał się Leibniz na użytek dowodu. Zostaje ponadto zrekonstruowana Leibnizjańska koncepcja całości i części orazjego metoda definicyjna Leibniza.
|
|
|
4.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
65 >
Issue: 2
Marek Piwowarczyk
Marek Piwowarczyk
Leibnizjańska Koncepcja Vinculum Substantiale A Problem Substancji Złożonych
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
This paper is devoted to the late Leibnizian doctrine of vinculum substantiale. In the first section I sketch the old problem of possibility of composite substances. This possibility is refuted on the ground of Monadism (presented in section two). However Leibniz’s correspondence with Des Bosses contains new thoughts concerning composite substances. A vinculum enters the stage as a real unifier, transforming aggregates of monads into genuine substances (section three). In the last section I give a systematic interpretation of a vinculum.I start with the thesis that every composed thing, which is not a pure plurality of objects, must have two structures: the whole-parts structure and the subject-properties structure. In the case of substances the latter is ontologically prior over the former. A vinculum is a subject-of-properties (accidents) determining such a way of composition which makes a compound entity a true substance. Since Leibniz still thought a vinculum unifies independent (existentially and with regard to activity) substances he was inclined to separate a vinculum from the integrated monads and finally conceived it as an additional relatively independent monad-like substance.
Artykuł poświęconyjest późnej Leibnizjańskiej koncepcji vinculum substantiale. W paragrafie 1 zarysowuję stary problem możliwości substancji złożonych. Jest ona odrzucona na gruncie Monadyzmu, któremu poświęcam paragraf 2. Niemniej w korespondencji Leibniza z Des Bosse- sem pojawiają się nowe myśli dotyczące substancji złożonych. Na scenę wchodzi vinculum substantiale, czyli realna zasada jedności, przetwarzająca agregaty monad w prawdziwe substancje (paragraf 3). W ostatniej części dostarczam systematycznej interpretacji vinculum.Zaczynam od tezy, że każda rzeczy złożona, która nie jest czystą mnogością przedmiotów, musi mieć dwie struktury: strukturę całość-części i strukturę podmiot-własności. W przypadku substancji ta druga jest ontycznie nadrzędna nad pierwszą. Vinculum jest podmiotem-własności (przypadłości), wyznaczającym taki sposób kompozycji, który czyni złożoną rzecz substancją. Ponieważ Leibniz ciągle uważał, że vinculum jednoczy niezależne (egzystencjalnie i co do działania) substancje, był skłonny oddzielać vinculum od zjednoczonych monad i ostatecznie pojął vinculum jako dodatkową, względnie niezależną substancję.
|
|
|
5.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
65 >
Issue: 2
Przemysław Gut
Przemysław Gut
Leibniz — Osobowa Identyczność I Tożsamość Substancji
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
Leibniz’s theory of personal identity has been the object of numerous discussions and various interpretations. In the paper I contrast my view on Leibniz’s solution to the problem of personal identity with the view of Margaret Wilson and Samuel Scheffler. They both claimed that Leibniz failed to formulate a coherent, uniform and tenable theory of personal identity. His stance - as they state - contains so many inconsistencies that it cannot be adopted as a satisfactory solution to this problem. I disagree with this opinion. It is my conviction that a more inquisitive analysis of Leibniz’s texts leads to the conclusion that such severe criticism of the results of Leibniz’s studies of personal identity is ill-founded. My paper consists of two parts. In the first part— drawing on suggestions made by Vailati, Thiel, Noonan, and Bobro—I attempt to present the essential arguments against the interpretation offered by M. Wilson and S. Scheffler. In the second part I address two issues. First, I try to discuss the reasons which Leibniz listed to support his thesis that personal identity requires both the continuity of substance and the continuity of some psychological phenomena. Then, I turn to identifying Leibniz’s arguments which support the thesis that what ultimately provides a person with identity is their substantial principle, i.e. the soul or “I.”
Teoria Leibniza na temat osobowej identyczności jest od dawna przedmiotem licznych sporów i rozbieżności interpretacyjnych. W niniejszym artykule zestawiam mój pogląd na temat tego, co faktycznie uważał Leibniz za podstawę bycia tą samą osobą z poglądem, który został sformułowany przez Margaret Wilson i Samuela Schefflera. Ich zdaniem Leibniz nie przedstawiał spójnej, jednolitej i przekonującej teorii osobowej identyczności. Jego stanowisko — jak utrzymują ci autorzy — zawiera w sobie zbyt wiele niekonsekwencji, aby można je było uznać za satysfakcjonujące rozwiązanie tego zagadnienia. Nie zgadzam się z tą opinią. W moim przekonaniu bardziej wnikliwy ogląd tekstów Leibniza pozwala stwierdzić, że nie ma podstaw do tak krytycznej oceny wyników Leibniza w kwestii osobowej identyczności. Artykuł składa się z dwóch części. W części pierwszej — korzystając z sugestii podanych przez Vailatigo, Thiela, Noonana i Bobro — staram się przedstawić główne argumenty przeciwko interpretacji Wilson i Schefflera. W części drugiej poruszam dwie kwestie. Najpierw omawiam powody, które Leibniz wymieniał celem uzasadnienia tezy, że osobowa identyczność wymaga zarówno ciągłości substancji, jak i ciągłości pewnych fenomenów psychologicznych. Następnie przedstawiam argumenty Leibniza na rzecz tezy, że tym, co ostatecznie nadaje identyczność osobie,jestjej substancjalna zasada, czyli dusza lub „ja”.
|
|
|
6.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
65 >
Issue: 2
Bogusław Paź
Bogusław Paź
Zasada Racji W Interpretacji G.W. Leibniza
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
The subject of this article is Leibnizian interpretation of the principle of reason. Although the German philosopher called it principium grande of his philosophy, we do not find its systematic exposition in Leibniz’s works. The main aim of my paper is to present a short exposition of the principle. The article consists of three parts: in the first I present systematic exposition of the principle of reason with particular emphasis on explication of terms “principle” and “reason,” in the second, I show the origins of the principle, finally, in the third part, I discuss in detail three forms of it: the principle of sufficient reason, the principle of determining reason and the principle of rendering reason. I accept two main theses: firstly, a proper interpretation of this principle requires taking into account the whole context of Leibnizian philosophy, i.e. one cannot limit oneself (as it is usually happens among researchers) to only one discipline, e.g. logic. Secondly, the ultimate methodological and heuristical foundation of the principle of reason is Leibnizian metaphysics, especially natural theology.
Przedmiotem niniejszego tekstu jest zasada racji w interpretacji G.W. Leibniza. Choć sam Leibniz nazywałjąprincipium grande swojej filozofii, tojednak nigdzie nie podał choćby zarysujej systematycznego wykładu. Celem mojego tekstujest taki skrótowy opis tej zasady. Tekst składa się z trzech zasadniczych części: w pierwszej podaję systematyczny wykład zasady racji ze szczególnym uwzględnieniem pojęciowej charakterystyki terminów „zasada” i „racja”, w drugiej prezentuję zasadę racji od strony jej genezy, wreszcie w części trzeciej szczegółowo omawiam trzy postaci zasady racji: zasadę racji dostatecznej, zasadę racji determinującej oraz zasadę racji uzasadniającej. Przyjmuję dwie główne tezy interpretacyjne: po pierwsze, właściwa wykładnia zasady racji wymaga uwzględnienia całościowego kontekstu filozofii Leibniza, tj. nie wystarcza (powszechne w literaturze przedmiotu) do jej systematycznego wykładu ograniczenie się tylko do jednego obszaru, np. logiki. Po drugie, ostateczną metodologiczną i heurystyczną podstawą zasady racji jest Leibniz- jańska metafizyka, w szczególności teologia naturalna.
|
|
|
7.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
65 >
Issue: 2
Jerzy Kopania
Jerzy Kopania
Świat Najlepszy Z Możliwych A Chrześcijańska Teza O Skażeniu Świata
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
Leibniz’s claim that we live is the best of all possible worlds is in contradiction with our experience, which is why we tend to maintain that the world would become better if at least some of its properties and characteristics were different. Leibniz criticized such an approach and argued that every attempt at changing the world would make it worse, or even impossible. His claim seems to be in contradiction with the Christian belief that our world is contaminated with sin, but it will be renewed in the end to become the reality of salvation, i.e. the best of all possible realities. This article puts forward two arguments: (1) Leibniz’s claim is not in contradiction with the Christian belief in salvation; (2) Leibniz’s claim is in contradiction with the human experience of the world because it is a result of an intellectual speculation based on the false assumption that the structure of the human mind adequately corresponds to the mind of God.
Twierdzenie Leibniza, że świat, w którym żyjemy, jest najlepszym z możliwych, pozostaje w sprzeczności z naszym doświadczeniem i dlatego utrzymujemy, że ten świat stałby się lepszy, gdyby przynajmniej niektóre z jego cech i właściwości były inne. Leibniz protestował przeciwko takiemu stanowisku i argumentował, że każda zmiana tego świata uczyniłaby go gorszym albo wręcz niemożliwym. To jednak zdaje się przeczyć chrześcijańskiemu przekonaniu, że nasz świat jest skażony grzechem, ale u kresu czasu zostanie odnowiony, stając się rzeczywistością zbawienia, czyli najdoskonalszą z możliwych. W artykule uzasadnia się dwie tezy: (1) twierdzenie Leibniza nie pozostaje w sprzeczności z chrześcijańską tezą o zbawieniu, (2) twierdzenie Leibnizajest sprzeczne z ludzkim doświadczeniem świata, ponieważ jest rezultatem intelektualnej spekulacji opartej na fałszywym założeniu o adekwatności struktury umysłu ludzkiego względem umysłu Boga.
|
|
|
8.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
65 >
Issue: 2
Adam Grzeliński
Adam Grzeliński
Locke I Leibniz O Percepcji
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
In his critique of the Lockean concept of perception as presented in Nouveaux essais, Leibniz reproaches Locke for neglecting the role of minute perceptions in experience and reducing all mental operations to the sphere of consciousness. However, the critique seems to be the result of the differences of their philosophical standpoints: Leibniz’s idealistic metaphysics, and Locke’s commonsensical empiricism rather than of the different understanding of perception itself. The descriptions of the process of perceiving provided by them seem to be surprisingly similar, whilst the difference between their stances is for the most part no more than terminological. The dispute is rooted in their different approaches to the role of psychological investigations, which for Locke are autonomous and quite independent from the claims of metaphysics.
W swej krytyce Locke’owskiego pojęcia percepcji, przedstawionej w Nouveaux essais, Leibniz zarzuca angielskiemu filozofowi, że nie uwzględnił istnienia “minute perceptions” i redukuje wszystkie operacje mentalne jedynie do sfery świadomości. Wydaje się jednak, że krytyka ta wynika z odmienności stanowisk filozoficznych—idealistycznej metafizyki i zdoroworozsądkowe- go empiryzmu—a nie z różnicy w rozumieniu samej percepcji. Przedstawiony przez obu filozofów psychologiczny opis procesu percypowania wydaje się być zaskakująco podobny, różnica zaś stanowisk ma charakter w dużej mierze terminologiczny, a spór wynika zarówno z faktu, że w przeciwieństwie do Leibniza Locke traktuje opis psychologiczny w sposób do pewnego stopnia autonomiczny i uniezależnia go od twierdzeń metafizyki.
|
|
|
9.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
65 >
Issue: 2
Aleksandra Horowska
Aleksandra Horowska
Iustitia ut caritas sapientis
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
The purpose of this paper is an attempt to present and analyse one of the most intriguing and unique elements of Leibniz’s philosophy of right—the relationship between love (amor, dilectio, caritas) and justice (iustitia)—mainly based on selected excerpts from the Elementa Iuris Naturalis (1669-1671) and the preface to the Codex Iuris Gentium Diplomaticus (1693). The author presents the characteristics of this close connection (particularly noticeable in definitions of justice as habitus amandi omnes and caritas sapientis) and she tries to answer the question about the reasons for this relationship referring to the metaphysical assumptions and principles of Leibniz’s philosophy. With respect to the latter the author also explains significance of the connection between love and justice in Leibniz’s philosophy of right as a part of his whole philosophical system.
Celem niniejszego artykułujest próba przedstawienia i analizyjednego z najbardziej intrygujących i oryginalnych elementów filozofii prawa Leibniza — związku między miłością (amor, dilectio, caritas) i sprawiedliwością (iustitia) — głównie na podstawie wybranych fragmentów zElementa Iuris Naturalis (1669-1671) i przedmowy do Codex Iuris Gentium Diplomaticus (1693). Autorka prrezentuje charakterystykę owej ścisłej realacji (widocznej szczególnie w definicjach sprawiedliwości jako habitus amandi omnes i caritas sapientis) i stara się odpowiedzieć na pytanie o przyczyny tego związku, odwołując się do metafizycznych założeń oraz zasad Leibnizjańskiej filozofii. W odniesieniu do tych ostatnich autorka wyjaśnia również znaczenie związku między miłością a sprawiedliwością w filozofii prawa Leibniza jako części całego jego systemu filozoficznego.
|
|
|
10.
|
Roczniki Filozoficzne:
Volume >
65 >
Issue: 2
Bogdan Lisiak
Bogdan Lisiak
Współpraca Naukowa Leibniza Z Adamem Kochańskim, S.J.
abstract |
view |
rights & permissions
| cited by
The exchange of thoughts between Adam Kochański and Leibniz presented in this paper points to a very large spectrum of scientific interests shared by both scientists. The scope of their research included, above all, mathematics, philosophy, linguistics, the construction of a calculating device, a perpetuum mobile, other mechanics, and alchemy. Both men became close to each other through their passion for mathematics in which they searched for a universal method of scientific investigation, a method that would be of use not only in solving typically mathematical puzzles, but would also serve to solve problems in physics and other technical sciences. The ideas they exchanged, in particular those concerning the calculating machine, a perpetuum mobile and the universal cure, the panaceum, indicate a very special aspect of their scientific activity, namely their openness to the technical problems discussed in their time. Both Kochański and Leibniz regarded seriously the practical dimension of human life as it manifested itself in the technical problems that occupied the minds of their contemporaries. They both treated the scientific treatment of these problems as an important area of scientific and technical activity. Kochański, like Leibniz, firmly believed that science should be concerned with practical activity, the attitude captured by one of the principles of his philosophy, Theoria cum praxi. This principle, shared by both learned men, forms one of their principal philosophical ideas.Adam Kochański and Leibniz were scientists and philosophers living in a time of revolutionary changes in both European philosophy and science; they keenly appreciated the value of new currents in intellectual life, yet they did not lose sight of philosophical tradition, especially the tradition of Aristotelian philosophy, which they both regarded as an important vehicle of truth. Thus, in their style of doing philosophy and science, one finds certain peripatetic traits, for example the acceptance of the Aristotelian conception of philosophy as science.
W artykule zostały omówione kontakty naukowe polskiego matematyka i uczonego z zakonu jezuitów Adama Kochańskiego SJ (1631-1700) z Gottfriedem Wilhelmem Leibnizem. Jezuicki uczony i niemiecki filozof prowadzili rozległą korespondencję, w której omawiali szereg interesujących ich zagadnień naukowych i filozoficznych. Kochański był jednym z najwybitniejszych polskich uczonych XVII wieku ijako matematyk znany jest przede wszystkim z rozwiązania problemu kwadratury koła. W wymianie listowej między Kochańskim a Leibnizem dominują zagadnienia matematyczne. Uczeni omawiają problemy ówczesnej geometrii, szczególnie Kartezjusza, teorii szeregów, a zwłaszcza nowego rachunku różniczkowego odkrytego przez Leibniza. Ostatnie zagadnienie stanowi niezmiernie cenny aspekt współpracy między polskim matematykiem i niemieckim filozofem, albowiemjest to pierwsza wzmianka w polskim środowisku naukowym o odkryciu przez Leibniza (niezależnie od Izaaka Newtona) rachunku różniczkowego, który był przełomem w rozwoju nowożytnej matematyki i nowej fizyki. W korespondencji omawiane są także problemy mechaniki i grawitacji. Ważnym zagadnieniem jest dyskutowana w korespondencji kwestia maszyny liczącej do wykonywania podstawowych działań arytmetycznych, nad której konstrukcją samodzielnie pracowali Leibniz i Kochański. Polski uczony omawiał ze swoim korespondentem z Hanoweru konstrukcje różnych maszyn i urządzeń, w tym także perpetuum mobile. W listach obydwu uczonych obecne są też zagadnienia językoznawcze w kontekście prac Leibniza najęzykiem uniwersalnym. Stąd jego zainteresowanie językami ludów wschodnich zamieszkujących ziemie Rzeczypospolitej Obojga Narodów i państwa moskiewskiego. Kochański interesował się także alchemią, zwłaszcza możliwością wynalezienia nowych leków, szczególnie panaceum. Kwestię naukowej wartości alchemii omawiał ze swoim znakomitym korespondentem z Hanoweru. Kochański przedstawił w korespondencji swoje stanowisko w kwestii filozofii Arystotelesa. Jego opinia o niej jest dość krytyczna, albowiem ceni on Arystotelesa za precyzję w rozumowaniu i subtelność logiki, lecz zarzuca jego doktrynie brak kontaktu z rzeczywistością poprzez eksperyment i ograniczanie się w odkrywaniu prawdyjedynie do wykonywania operacji na pojęciach.
|
|
|