Already a subscriber? - Login here
Not yet a subscriber? - Subscribe here

Browse by:



Displaying: 1-20 of 43 documents

Show/Hide alternate language

artykuły poświęcone filozofii xvii wieku

1. Roczniki Filozoficzne: Volume > 62 > Issue: 4
Przemysław Gut

view |  rights & permissions | cited by
2. Roczniki Filozoficzne: Volume > 62 > Issue: 4
Jerzy Kopania
Jerzy Kopania
Descartes and the Problem of Immortality of the Human Soul
abstract | view |  rights & permissions | cited by
Descartes argumentował, wychodząc od swej słynnej tezy „Myślę, więc jestem”, o której sądził, że jest jedynym twierdzeniem niepowątpiewalnym, że udowodnił istnienie jedynie dwóch substancji: materialnej i duchowej, które są całkowicie różne, odrębne i autonomiczne w swych działaniach. Od czasu, gdy pisał swoje Medytacje o pierwszej filozofii, żywił głębokie przekonanie, że może także udowodnić nieśmiertelność duszy ludzkiej na mocy tezy o jej substancjalnej odrębności. Jednakże w trakcie pisania Medytacji, a szczególnie w rezultacie dyskusji ze swymi oponentami, przekonał się, że na gruncie jego filozofii taki dowód jest po prostu niemożliwy. W artykule ukazuje się tok myślenia Descartes’a oraz proces zastępowania metafizycznego punktu widzenia etycznym punktem widzenia.
3. Roczniki Filozoficzne: Volume > 62 > Issue: 4
Jolanta Żelazna
Jolanta Żelazna
The Vatican Manuscript of Spinoza’s Ethica
abstract | view |  rights & permissions | cited by
Artykuł dotyczy rękopisu Etyki Spinozy znalezionego w Watykańskiej Bibliotece Apostolskiej i opublikowanego przez L. Spruita i P. Totaro w książce The Vatican Manuscript of Spinoza’s Ethica (2011). Identyfikacja tekstu stała się możliwa w wyniku żmudnego badania, w którym istotną rolę odegrało nazwisko duńskiego uczonego N. Stensena, autora jednego z listów wydawanych zwykle w zbiorach korespondencji Spinozy. Rękopis Vat. Lat. 12 838 jest jedyną znaną dziś edytorską kopią rękopisów Spinozy, a jego powstanie datuje się na 1675 r., tj. przed publikacją Opera posthuma. Porównanie jego treści z opublikowaną w 1677 r. Etyką wskazuje na wiele różnic, wśród których olbrzymia część ma charakter typowych pomyłek, istniejących przypuszczalnie albo w rękopisie Spinozy, albo w kopii edytorskiej, albo też wprowadzonych do tekstu przez składacza i nieusuniętych w korekcie wydawniczej. Wydawcy podkreślają jednak, że pewne różnice zapisu mają znaczenie merytoryczne dla interpretacji tekstu Spinozjańskiej Etyki. Opisując historię rękopisu i okoliczności, w jakich trafił on do zbiorów Świętego Oficjum, stamtąd zaś do Biblioteki Watykańskiej, stawiają też hipotezy dotyczące obiegu rękopisów Spinozy w okresie, gdy jego nazwisko objęte było zapisami cenzury w związku z publikacją Traktatu teologiczno-politycznego.
4. Roczniki Filozoficzne: Volume > 62 > Issue: 4
Ks. Dariusz Kucharski
Ks. Dariusz Kucharski
The Issue of the “Occult Qualities” in the 17th-Century Discussions on the Nature of Material World
abstract | view |  rights & permissions | cited by
Koniec XVI i początek XVII wieku to czas ożywionych dyskusji filozoficzno-przyrodniczych. Jeden z ich ważnych wątków stanowił spór o naturę materii. Starły się tu trzy dominujące ówcześnie stanowiska filozoficzne: arystotelesowski hylemorfizm, odradzający się atomizm i wywodząca się od Paracelsusa tzw. filozofia chemiczna. Wśród wielu pojawiających się tematów na szczególną uwagę zasługuje zagadnienie tzw. jakości ukrytych. Ich koncepcja okazuje się istotnym wyróżnikiem każdego z tych stanowisk. Jest ona o tyle ważna, że ujawnia stojące za nią w każdym przypadku założenia epistemologiczne. Chodzi tu głównie o relację między inteligibilnością i poznawalnością zmysłową przedmiotów materialnych, a także, zwiłzane z tym, możliwości poznawcze umysłu ludzkiego. Przyjęte rozwiązania decydują też o tym, jak rozumie się samo pojęcie „jakość”. Dla arystotelików jest to cecha realnie tkwiąca w przedmiocie, filozofowie nowożytni rozumieją ją jako relację zachodzącą między przedmiotem i podmiotem, paracelsjanie wreszcie cechy przedmiotów materialnych interpretują na sposób duchowy.
5. Roczniki Filozoficzne: Volume > 62 > Issue: 4
Antoni Szwed
Antoni Szwed
John Locke’s Concept of Tolerance as a Reaction to the Principle “cuius regio, eius religio”
abstract | view |  rights & permissions | cited by
Celem artykułu jest prezentacja i ocena argumentacji na rzecz potrzeby tolerancji religijnej, jaką znajdujemy w Liście o tolerancji Johna Locke’a (1632-1704). Pojęcie tolerancji zostało wypracowane przez angielskiego filozofa w odniesieniu do politycznej zasady cuius regio, eius religio („czyja władza, tego religia”), sformułowanej expressis verbis na Zjeździe w Augsburgu w 1555 r., ale znacznie wcześniej zastosowanej w Anglii za rządów króla Henryka VIII. Locke pokazał, że podporządkowanie religii bieżącej polityce było fatalnym błędem politycznym. W latach 1530-1689 spowodowało to państwowy terror, wrzenie społeczne i wyraźną deprecjację religii chrześcijańskiej. Król stał się najwyższym zwierzchnikiem Kościoła w Anglii, decydował o formach kultu i o dogmatycznym kształcie oficjalnej religii. Rządy oparte na zasadzie cuius regio, eius religio z definicji były nietolerancyjne wobec „niepaństwowych” grup wyznaniowych. Ich przekonania religijne były spychane do sfery życia prywatnego, pozostając z punktu widzenia prawa nielegalnymi. Przeciwnicy władzy królewskiej byli wykluczani ze sfery publicznej, więzieni, a nawet skazywani na karę śmierci. John Locke był pierwszym europejskim myślicielem, który do końca pojął istotę tego skrajnie niebezpiecznego i politycznie kosztownego błędu, popełnionego przez króla Henryka VIII i jego następców. Wywołując swoimi tekstami szerokie dyskusje o potrzebie tolerancji, znacząco przyczynił się do politycznego, społecznego i religijnego pokoju w Anglii.Pierwotnym celem Johna Locke’a nie był projekt ogólnie akceptowanej tolerancji religijnej. Mimo pewnych sympatii dla socynian, angielski myśliciel nie miał skłonności irenistycznych. Nie chciał uczestniczyć w opracowywaniu międzyreligijnego teologicznego minimum, możliwego do zaakceptowania przez wszystkie strony religijnego sporu. Locke jako filozof polityki odpowiedział na potrzebę swoich czasów. Głównym problemem było wyjście Anglii ze stanu permanentnego wrzenia, krwawych konfliktów i ciągłych ideologicznych dysput, powodujących wzrost nienawiści religijnych i politycznych, i zaprowadzenie trwałego pokoju społecznego. Jego koncepcja tolerancji miała przede wszystkim znaczenie historyczne, ale do pewnego stopnia przyczyniła się także do rozwoju europejskiej demokracji.
6. Roczniki Filozoficzne: Volume > 62 > Issue: 4
Joanna Usakiewicz
Joanna Usakiewicz
Gilles Ménage and His Work Historia mulierum philosopharum
abstract | view |  rights & permissions | cited by
Artykuł poświęcony jest francuskiemu uczonemu Gilles’owi Ménage’owi (1613-1692) i jego niewielkiej objętościowo, ale imponującej erudycją pracy Historia mulierum philosopharum (1690). Ménage znany jest przede wszystkim jako wydawca i komentator Diogenesa Laertiosa, autor poważanych prac na temat języka (np. Dictionnaire étymologique ou origine de la langue françoise) oraz poeta tworzący w języku greckim, łacińskim, włoskim i francuskim. Szczególnąpozycją w jego dorobku jest Historia mulierum philosopharum. Praca zadedykowana została znanej ówczesnej badaczce i tłumaczce dzieł autorów klasycznych – Anne Dacier (1654-1720). Jest to dzieło zestawiające życiorysy bardziej lub mniej znanych filozofek. Autor koncentruje się na antyku, choć sięga też po czasy Bizancjum. Filozofki zostały podzielone według ich przynależności do szkół filozoficznych, poczynając jednak od tych, co do których nie można takiejprzynależności jednoznacznie określić. Biogramy są różnej długości, ale ułożone według podobnego schematu: imię filozofki, pochodzenie, wiadomości o życiu i dokonaniach, przeplatane erudycyjnymi ekskursami oraz odwołaniami do żródeł. Ilość źródeł jest imponująca. Są to zarówno autorzy starożytni, jak i współcześni Ménage’owi, o czym szeroko mówi się w artykule. Analiza dzieła Ménage’a pozwala wskazać kanon dostępnych wówczas źródeł klasycznych, oczywiście w dużej mierze pod warunkiem znajomości greki i łaciny; uświadamia, jak wiele jeszcze tekstów starożytnych w XVII wieku wydawano i komentowano na zachodzie Europy, kontynuując dzieło włoskich humanistów; jest również dowodem, że obecność kobiet w filozofii w XVII wieku była nadal swoistą ciekawostką.
7. Roczniki Filozoficzne: Volume > 62 > Issue: 4
Maria Nowacka
Maria Nowacka
The Development of Medicine and the Level of Health Consciousness in the 17th Century
abstract | view |  rights & permissions | cited by
Koniec XVII wieku charakteryzuje się istnieniem dużej rozbieżności między wzrastającym poziomem rozwoju wiedzy medycznej, edukacji medycznej oraz metod terapeutycznych z jednej strony, a stanem wiedzy o zależnościach zdrowotności od higieny na poziomie jednostki i społeczności z drugiej strony. Rozwój medycyny jako nauki w powiązaniu z rozwojem nauk biologicznych i metod klinicznych pozwala zrozumieć relacje między higieną, profilaktyką zdrowotną i stanem zdrowotności. Proces ten stał się widoczny w XIX wieku, kiedy stan wiedzy i postęp techniczny umożliwiły zastosowanie licznych rozwiązań prozdrowotnych na poziomie jednostki i całych społeczności. W tym kontekście artykuł omawia prekursorski charakter G.W. Leibniza postulatów dotyczących nauczania medycyny i organizacji służby zdrowia. Zarazem wykazuje się – na przykładzie zaleceń higienicznych, które sformułował Jean-Baptiste de la Salle – że postulaty Leibniza nie mogły zostać zrealizowane w XVII-wiecznym społeczeństwie.

artykuły artykuły

8. Roczniki Filozoficzne: Volume > 62 > Issue: 4
Adam P. Kubiak, Piotr Lipski
Adam P. Kubiak
O tym, w jaki sposób Russell nie docenił Fregego
abstract | view |  rights & permissions | cited by
Bertrand Russell in his essay On Denoting [1905] presented a theory of description developed in response to the one proposed by Gottlob Frege in his paper Über Sinn und Bedeutung [1892]. The aim of our work will be to show that Russell underestimated Frege three times over in presenting the latter’s work: in relation to the Gray’s Elegy argument, to the Ferdinand argument, and to puzzles discussed by Russell. First, we will discuss two claims of Russell’s which do not do justice to Frege: that we speak of a sense by means of quotation marks, and that all Frege does to cope with phrases that might denote nothing is define an arbitrary object as their reference. Second, we will show that Russell omitted the fact that Frege’s theory provided some answers for the puzzles presented by Russell in his essay.
9. Roczniki Filozoficzne: Volume > 62 > Issue: 4
Krzysztof Czerniawski
Krzysztof Czerniawski
God and Antirealism
abstract | view |  rights & permissions | cited by
Można wyróżnić dwa rodzaje powiązań między antyrealizmem semantycznym a teizmem. Pierwsze z nich ma swoje źródło w antyrealistycznym twierdzeniu, że język rozumiemy dzięki naszej znajomości uzasadnień sądów lub zdań. W konsekwencji tego staje się czymś niemożliwym przekazanie wiedzy Boga wierzącemu, jeśli ten ostatni osobiście nie zna uzasadnienia odpowiedniego zdania. Ze szczególnie mocnym przedstawieniem tej doktryny mamy do czynienia na ostatnich stronach Logicznej podstawy metafizyki Michaela Dummetta. Można to rozumieć jako całkowite odrzucenie każdego rodzaju iluminacjonizmu, a także pewnych w jakiś sposób pokrewnych mu stanowisk, takich jak idealizm transcendentalny. Drugie powiązanie ma charakter bardziej pozytywny dla teizmu. Antyrealizm musi przyjąć, że każdy sąd może być poznany, co wydaje się sprzeczne ze zdrowym rozsądkiem. Istnieje jednak prosty sposób na uczynienie tej sugestii czymś prawdziwym, a mianowicie przyjęcie istnienia wszechwiedzącego Boga, który zna każdy sąd. Ten sposób myślenia po raz pierwszy został wyeksponowany trzydzieści lat temu przez Alvina Plantingę i stał się przedmiotem szczegółowych dyskusji różnych filozofów. Należy podkreślić, że po szczegółowym zbadaniu te dwa rodzaje powiązań nie są równie mocno uzasadnione, ponieważ tylko pierwsze z nich jest silnie zakorzenione w antyrealistycznej semantyce, podczas gdy drugie jest jedynie pewną spekulatywną sugestią.
10. Roczniki Filozoficzne: Volume > 62 > Issue: 4
Jacek Rodzeń
Jacek Rodzeń
Astrology and Naturphilosophie
abstract | view |  rights & permissions | cited by
Johann Wilhelm Andreas Pfaff (1774-1835) był obiecującym niemieckim matematykiem i astronomem, należącym do bogatej w tradycje akademickie rodziny Pfaffów – miał dwóch starszych powszechnie znanych braci. Niniejszy artykuł przedstawia życie najmłodszego z Pfaffów – od czasu jego studiów teologicznych w Getyndze do okresu działalności w Uniwersytecie Erlangeńskim. Krocząc śladami Klaudiusza Ptolemeusza i Johanna Keplera, Johann Wilhelm Andreas Pfaff usiłował promować astrologię w pierwszych dekadach XIX wieku. Jego wysiłki umocnienia astrologii jako pełnoprawnej dyscypliny akademickiej, zamiast oczekiwanego skutku, spotkały się z opozycją, drwiną i marginalizacją samego Pfaffa w ówczesnej społeczności akademickiej. Jednakże jego osobisty dramat powinno się umiejscowić w szerokim kontekście nurtu tzw. Naturphilosophie – romantycznego ruchu myślowego, niezwykle popularnego w kręgach intelektualnych ówczesnych krajów niemieckich (także w państwach skandynawskich)
11. Roczniki Filozoficzne: Volume > 62 > Issue: 4
Artur Przechowski
Artur Przechowski
“Simultaneousness” and “Nowness”
abstract | view |  rights & permissions | cited by
Jednym z głównych problemów filozofii czasu jest określenie statusu teraźniejszości. Zagadnienie teraz pojawia się explicite choćby w dyskusji prezentyzm-eternalizm czy w pytaniu o możliwość uzgodnienia idei obiektywnego upływu czasu z rozumieniem czasu we współczesnej nauce. Filozofia nauki ujawnia zaś – wczeniej nie dostrzegany – problem zdefiniowania równoczesności.Dyskusje na temat obiektywności lub realności upływu czasu nie są domeną filozofii ostatniego stulecia ani też pokłosiem odkryć fizyki XX wieku. To właśnie jednak na gruncie fizyki nastąpiło spektakularne zderzenie intuicyjnego rozumienia czasu, w tym tak oczywistych – zdawałoby się – idei, jak równoczesność czy współistnienie, z filozoficznymi implikacjami teorii naukowej. Rozbieżność intuicji temporalnych z czasem relatywistycznym analizowali pod kątem konsekwencji metafizycznych Gödel, Rietdijk i Putnam. Próby uzgodnienia klasycznych kategorii tensalnych z pojęciami STW, podejmowane m.in. przez Sklara, wskazują na konieczność wyeksplikowania odmiennych założeń ontologicznych obu schematów pojęciowych oraz potrzebę oddzielenia metafizyki od epistemologii. Radykalną propozycję wyeliminowania konfliktu między intuicją upływu czasu i relatywistycznym obrazem czasu wysunął Prior, który przypisał fundamentalną rolę potocznym kategoriom temporalnym (A-teoria), pojęcia relatywistyczne zaś uznał za czysto konwencjonalne i wtórne. Pogląd taki jawnie przeczyłby jednak ontologicznym założeniom STW, sformułowanym przez samego Einsteina.Niniejszy artykuł ma na celu wyeksplikowanie wspomnianych trudności w oparciu o fundamentalne założenia i własności klasycznej oraz relatywistycznej koncepcji czasu.

tłumaczenia

12. Roczniki Filozoficzne: Volume > 62 > Issue: 4
Marian Kurdziałek, Hugh McDonald

view |  rights & permissions | cited by

recenzje recenzje

13. Roczniki Filozoficzne: Volume > 62 > Issue: 4
Ewa Agnieszka Pędracka
Ewa Agnieszka Pędracka
Sufism and Christianity. Between History and Mystique
view |  rights & permissions | cited by
14. Roczniki Filozoficzne: Volume > 62 > Issue: 4
Agnieszka Lekka-Kowalik

view |  rights & permissions | cited by
15. Roczniki Filozoficzne: Volume > 62 > Issue: 4
Piotr Biłgorajski

view |  rights & permissions | cited by
16. Roczniki Filozoficzne: Volume > 62 > Issue: 4
Robert Puzia
Robert Puzia
Introduction to Philosophy: Basic Concepts and Theories
view |  rights & permissions | cited by

artykuły artykuły

17. Roczniki Filozoficzne: Volume > 62 > Issue: 3
Justyna Kroczak
Justyna Kroczak
Pavel Florensky in the Sergey Khoruzhy’s Estimation
abstract | view |  rights & permissions | cited by
Artykuł jest próbą uchwycenia poglądów najważniejszego współczesnego filozofa rosyjskiego Sergiusza Chorużego przez pryzmat jego krytyki myśli Pawła Florenskiego. Ten ostatni – geniusz i męczennik za wiarę (jak powszechnie się sądzi) – okazuje się być dalekim od głównej duchowej tradycji prawosławia, hezychazmu, podobnie zresztą jak większość religijnych filozofów rosyjskich Srebrnego Wieku. Tradycję tę charakteryzuje bowiem energetyzm, a Florenskiego esencjalizm. Wspomniany energetyzm – pojęcie dość enigmatyczne z perspektywy kultury Zachodu – stanowi fundament własnej propozycji filozoficznej Chorużego. Choruży docenia, co prawda, twórczoşć Florenskiego, twierdzi jednak, że ma ona wartość tylko historyczną. Te i inne punkty zostały omówione w prezentowanym tekście.
18. Roczniki Filozoficzne: Volume > 62 > Issue: 3
Urszula Czyżewska, Grzegorz Głąb
Urszula Czyżewska
Robert Louis Stevenson filozoficznie
abstract | view |  rights & permissions | cited by
Robert Louis Stevenson’s The Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde (1886) has often been regarded as a direct text in its dealings with a multi-dimensional conception of dualism, insecurity, anxiety and weakness. In the constrained moral atmosphere of Victorian England, where such issues were consciously or even intentionally avoided, the novel seemed to be articulating difficult themes about which society preferred to remain silent. A specific literary tradition, the history of Great Britain, scientific discoveries and lively, scientific debates of the 19th-century are ones of the most significant factors which make The Strange Case so original and memorable.The study poses a number of questions: Why does the history of the double return? What is a meaning of a double in a given context? What is so significant about this concept that it has inspired many others successors (e.g. Stephen King’s The Dark Half, 1989)? Why this motif is so popular? The project of delivering the answers to these questions in a one paper is not straightforward. Therefore, the main purpose of this article is limited to presentation and analysis of a conditionof men in the face of emerging Modernism with a close reference to philosophical ideas of the turn of the century. On such basis, it investigates the foundations of Stevensonian philosophy of dualism.
19. Roczniki Filozoficzne: Volume > 62 > Issue: 3
Pierre Garello
Pierre Garello
Articulation between Ethics and Politics in the History of Economic Thought
view |  rights & permissions | cited by
20. Roczniki Filozoficzne: Volume > 62 > Issue: 3
Eulalia Smuga-Fries
Eulalia Smuga-Fries
Philosophical Conception of Social Responsibility in the Writings of Walter Lippmann
abstract | view |  rights & permissions | cited by
Artykuł stanowi próbę pokazania zagadnienia społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw z filozoficznej perspektywy obecnej w pismach Waltera Lippmanna. Krótko omówione zostały istotne w tym kontekście elementy biografii autora powiązane z jego twórczością. Następnie przedstawione zostało samo pojęcie społecznej odpowiedzialności i jego ewolucja w okresie, w którym powstawały pisma Lippmanna, z naciskiem na amerykański kontekst kulturowo-historyczny. W kolejnej części pokazane zostay dwa różne ujęcia problematyki charakterystycznej dla opisywanego zagadnienia, które odnaleźć można w pismach autora. Pierwsze odnosi się do postulowanej przez autora teorii ekonomii społecznej, drugie powiązane jest ze specyficznym sposobem definiowania społeczeństwa. Wskazane zostały także źródła potencjalnych inspiracji we współczesnych Lippmannowi teoriach ekonomicznych, filozoficznych i społecznych. Niektóre propozycje autora są typowe dla epoki, inne zdają się nosić znamiona innowacyjności.